Armenía

Landafræði

Armenía er landlukt land í Asíu, með nálægð við Svartahaf og Kaspíahaf. Armenía er staðsett á armensku hásléttunni, sem auk Armeníu nær yfir hluta Tyrklands, Aserbaídsjan og Íran. Stærstur hluti Armeníu samanstendur af fjöllum, en landslagið einkennist einnig af vötnum, eyðimörk og skógi. Armenía hefur meginlandsloftslag með heitum sumrum og köldum vetrum. Miklar sveiflur eru í hitastigi og úrkomumagni innan landsins vegna hæðarmunar á mismunandi svæðum. Armenía er að flatarmáli minnsta lýðveldi gömlu Sovétríkjanna.

Landið er viðkvæmt fyrir jarðskjálftum sem hafa valdið mikilli eyðileggingu. Skelfilegur jarðskjálfti árið 1988 drap þúsundir manna og olli hálfri milljón Armena að missa heimili sín. Hlutar Armeníu voru mjög mengaðir af útblæstri frá iðnaði á Sovéttímanum. Mörgum fyrrum verksmiðjum hefur nú verið lokað, en mikið af ræktanlegu landi landsins hefur mengast og eyðilagst vegna ofnotkunar eiturefna.

Saga

Armenía er oft nefnd fyrsta kristna þjóð heims, þar sem landið var eitt af þeim fyrstu í heiminum til að kynna kristni sem ríkistrú árið 301. Miðlæg staðsetning Armeníu hefur leitt til þess að margar mismunandi þjóðir hafa sigrað svæðið í gegnum aldirnar.

Armenía var hluti af Ottómanveldinu frá upphafi 1500. Undir lok 1800s byrjaði Ottoman Empire að leysast upp. Innblásin af evrópskum frelsishreyfingum fóru Armenar að krefjast sjálfstæðis. Af ótta við armenska uppreisn ákvað ríkisstjórnin í Istanbúl árið 1915 að flytja skyldi Armena til Sýrlands og Mesópótamíu. Tyrkneskar hersveitir framkvæmdu fjöldabrottvísanir og fjöldamorð á Armenum á flótta. Þetta er kallað armenska þjóðarmorðið. Milli 300.000 og 1.500.000 Armenar í Ottómanveldinu, þar sem nú er Tyrkland, voru drepnir. Atvikið hefur vakið miklar deilur og umræður, sérstaklega milli Tyrklands og Armeníu. Að sögn Tyrkja voru dauðsföllin hluti af þjáningum í fyrri heimsstyrjöldinni en ekki kerfisbundin dráp.

Árið 1920 var Armenía innlimuð í Sovétríkin og var undirlýðveldi þar til landið hlaut sjálfstæði árið 1991. Frá sjálfstæði hefur Armenía átt í átökum við Aserbaídsjan um yfirráðasvæði Nagorno-Karabakh. Deiluaðilar skrifuðu undir vopnahlé árið 1994 en haustið 2020 blossuðu átökin aftur upp með ofbeldisfullum átökum. Deiluaðilar hafa síðan samþykkt nýtt vopnahlé.

Samfélag og stjórnmál

Eftir sjálfstæði og fram til 2018 hafði Armenía hálf-forsetakerfi. Í þessu kerfi hefur forsetinn mikið pólitískt vald. Árið 2008 var gerð stjórnarskrárbreyting með það að markmiði að dreifa valdinu jafnar milli pólitískra stofnana. Amenía telst nú vera þinglýðveldi. Í þessu kerfi hefur þingið meiri völd en í hálfgerðri forsetastjórn. Þingið er skipað með kosningum og þingið kýs síðan forseta og forsætisráðherra.

Opinberlega er talað um Armeníu sem frjálslynt lýðræðisríki, en brot á lýðræðishefðum einkenna stjórnmál í landinu. Gagnrýni hefur verið jöfnuð við nokkrar kosningar með ásökunum um kosningasvik. Spilling er útbreidd og efnahagur landsins er plagaður af skipulagðri glæpastarfsemi sem rekin er af hópum og mafíulíkum samtökum. Þrátt fyrir þetta er Armenía talin eitt lýðræðislegasta ríki fyrrum Sovétlýðvelda.

Eins og nokkur af fyrrverandi Sovétlýðveldum hefur Armenía átt í erfiðleikum með mikinn brottflutning frá sjálfstæði vegna fátæktar og lélegra lífsskilyrða. Landið stendur einnig frammi fyrir miklum áskorunum sem tengjast mansali, nauðungarvinnu og barnavinnu.

Efnahagslíf og viðskipti

Armenía er meðaltekjuland, en stendur frammi fyrir áskorunum við að koma á fót vel starfhæfu hagkerfi. Armenía hefur átt í erfiðleikum með að finna annað lífsviðurværi til að koma í stað iðnaðar frá Sovéttímanum. Nágrannaríkin Tyrkland og Aserbaídsjan hafa lokað landamærum sínum að Armeníu vegna átakanna í Nagorno-Karabakh. Þetta hefur aukið efnahagsástandið þar sem það gerir það erfitt að eiga viðskipti við nágrannalöndin. Að auki er herkostnaðurinn í tengslum við átökin mikill. Mikið atvinnuleysi og fátækt eru stór vandamál. Um 30% íbúa landsins lifa undir fátæktarmörkum.

Efnahagur Armeníu er mjög háður tekjum af vöruútflutningi og flutningum frá Armenum sem starfa erlendis. Innflutningur landsins er meiri en útflutningur landsins, sem hefur leitt til viðskiptahalla. Í dag eru demantar og málmar mikilvægasta útflutningsvara Armeníu. Ferðaþjónusta er einnig atvinnugrein í þróun. Olía og gas eru flutt inn frá Rússlandi og Íran og þessi lönd eru mikilvægustu viðskiptalönd Armeníu.