Kosovo

Landafræði

Kosovo er staðsett á Balkanskaga. Landið hefur enga strönd og er umkringt fjallgörðum. Innan fjallgarðanna liggur sléttlendi, sem er skipt í tvennt af neðri fjallgarði, með hæsta tindinn, Deravica, í 2656 m.a.s.l. Nokkrar ár renna úr fjallahringnum. Í landinu eru mörg frjósöm svæði og mikið af landbúnaði og beitilandi. Tæplega helmingur landsins er þakinn skógi. Landið hefur svokallað meginlandsloftslag, með heitum og þurrum sumrum og köldum vetrum.

Í Kosovo eru nokkrar stórar kolaorkuver og umhverfisvandamálin af þeim eru mikil. Kranavatn ætti ekki að drekka og það er mikil loftmengun, sérstaklega á veturna. Umhverfismál eru enn ekki orðin mikilvæg málaflokkur.

Saga

Svæðið þar sem Kosovo er í dag hefur verið byggt frá forsögulegum tíma. Í fornöld, tímabil sem stóð frá um árið 1000 f.Kr. Fram til 476 e.Kr. var Kosovo fyrst stjórnað af Grikkjum, síðan af Rómverjum. Á miðöldum var Kosovo miðpunktur serbneska konungsríkisins. Þessi gullöld leiddi til þess að Serbar litu á Kosovo sem menningar- og þjóðarvöggu sína. Þegar Serbar töpuðu orrustunni við Kosovo árið 1389 var svæðið undir stjórn Ottómana í 500 ár. Á þessu tímabili fluttu margir Tyrkir og Albanir til svæðisins.

Eftir Balkanskagastríðið (1912-1913) þar sem Ottómana voru hraktir til baka var stofnað sérstakt albanskt ríki, Albanía. Á þessum tíma samanstóð Kosovo af þremur fjórðungum Albana og fjórðungi Serba. Kosovo varð hins vegar ekki hluti af Albaníu heldur var Serbía yfirtekið það. Á árunum 1918 til 1929 var Kosovo því hluti af nýja konungsríkinu með Serbum, Króötum og Slóvenum.

Árið 1929 leiddi innri spenna á milli þjóðarbrota í konungsríkinu til þess að konungur leysti upp þingið, setti stjórnarskrána til hliðar og lýsti sig vera eina stjórnanda konungsríkisins Júgóslavíu. Eftir seinni heimsstyrjöldina varð Kosovo sjálfstjórnarhérað í Serbíu, sem var hluti af sósíalísku Júgóslavíu, undir stjórn Tito.

Þegar Tito lést árið 1980 byrjaði Júgóslavía að klikka. Eftir 1980 jukust kröfur um sjálfstætt Kosovo. Að lokum þróaðist þetta í blóðug átök og stríð var á milli Serbíu og Kosovo árin 1998 og 1999. Kosovo lýsti yfir sjálfstæði árið 2008.

Samfélag og pólitík

Samkvæmt nýju stjórnarskránni er forsetinn þjóðhöfðingi landsins og er hann kjörinn af þingi með tveimur þriðju hluta atkvæða. Alþingi er löggjafarsamkoma. Sumir staðir eru fráteknir fyrir minnihlutahópa. Í Kosovo er þingræði sem þýðir að ríkisstjórn byggir á meirihluta á þingi. Stjórnmálaflokkarnir í landinu eru stofnaðir í kringum sterka leiðtoga, með rætur í ákveðnu svæði eða með hópi fólks. Pólitísk hugmyndafræði gegnir litlu hlutverki.

Flestir stjórnmálamenn eru sammála um að landið eigi að vinna að því að gerast aðili að ESB og NATO. Kosovo einkennist af þjóðernisspennu, fyrst og fremst milli Kosovo-Albana og Serba. Fordómar og gagnkvæmt vantraust hafa verið til staðar í áratugi. Enn eru óleyst landamæri og deilur í kringum sambandið við Serbíu.

Þar sem Rússar eru bandamenn Serbíu og þeir hafa neitunarrétt í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, getur Kosovo ekki orðið aðili að SÞ, jafnvel þó að yfir 100 af 193 aðildarríkjum SÞ viðurkenni nú fullveldi Kosovo.

Efnahagur og viðskipti

Kosovo er meðal fátækustu ríkja Evrópu. Landbúnaður og námavinnsla eru undirstaða atvinnulífsins en skortur á nútíma tækjum, peningum og þekkingu skilar lélegri ávöxtun. Þegar landið var hluti af Júgóslavíu fékk Kosovo fjárframlög frá ríkari hlutum Júgóslavíu, en innviðir Kosovo voru áfram lélegir. Upplausn Júgóslavíu og stríðið á tíunda áratugnum versnaði efnahagsástandið.

Kosovo hefur tekið framförum í átt að markaðshagkerfi. Flest ríkisfyrirtækin hafa verið einkavædd og stjórnvöld setja efnahagsumbætur í forgang til að örva iðnað og laða að erlenda fjárfesta.

Landið fær nú fjárstuðning frá alþjóðasamfélaginu. Kosovo er aðili að Alþjóðabankanum og AGS og hefur tekist að halda verðbólgu niðri, að mestu vegna upptöku evrunnar sem gjaldmiðils. Peningar sem Kosovo-Albanar erlendis senda heim eru mikilvæg tekjulind. Kosovo er háð innflutningi á vörum og er með mikinn halla á opinberum vöruskiptajöfnuði. Árið 2021 var hagvöxtur í Kosovo í mínus í fyrsta skipti í meira en tvo áratugi. Maður gerir ráð fyrir að svarta hagkerfið sé umfangsmikið, fíkniefnasmygl, sígarettusmygl, vændi og mansal.