Fáni

Helstu tölur og staðreyndir

Höfuðborg: Washington D.C
Þjódernishópar: Hvítir 82%, svartir 13%, asíubúar 4%, indíánar og innfæddir Alaskabúar 1%
Tungumál: Enska 78,2%, spænska 13,4%, kínverska 1,1%, önnur 7,3%. Á Hawaii er hawaiíska opinbert tungumál og í Alaska eru 20 opinber tungumál frumbyggja. (2017)
Trúarbrögð: Mótmælendur 46,5%, rómversk-kaþólskir 20,8%, Gyðingar 1,9%, mormónar 1,6%, aðrir kristnir 0,9%, múslimar 0,9%, aðrir/ótilgreindir 6,6%, engir 22,8% (2014)
Íbúafjöldi: 339 665 118 (2023)
Landsvæði: Land: 9.147.593 km². Samtals: 9.833.517 km² (strandsjór meðtalinn).
Gjaldmiðll: Bandarískur dali
Verg landsframleiðsla á hvern íbúa: $76 399 PPP$
Þjóðhátíðardagur: 4. júlí
Stjórnarform: Stjórnskipulegt sambandslýðveldi, forsetaræði

Landafræði

Bandaríkin eru fjórða stærsta land heims miðað við landsvæði. Sumar tölur sýna að Bandaríkin eru stærri en Kína. Þetta kann að vera vegna þess að útreikningurinn tekur þá með strandsjó Bandaríkjanna.

Landslagið í Bandaríkjunum er fjölbreytt. Í austri teygja slétturnar sig frá Atlantshafi í átt að skógi vöxnum hæðum. Mississippi-Missouri áin rennur í gegnum landið í Mexíkóflóa. Víðáttumiklar sléttur landbúnaðarlands einkenna landslagið í vesturátt í átt að Klettafjöllum. Svæðin vestan fjallgarðsins einkennast af eyðimerkur- og bergmyndunum eins og í 'Grand Canyon'. Denali (áður kallað Mount McKinley) í 6194 metra hæð yfir sjávarmáli, er hæsta fjall landsins og er staðsett í Alaska í norðri. Flest Bandaríkin hafa temprað loftslag, en hitabeltisloftslag er ríkjandi á Hawaii og Flórída og heimskautaloftslag einkennir Alaska.

Notkun kemísks áburðar og skordýraeiturs mengar grunnvatn og sums staðar þurfa yfirvöld að setja reglur um vatnsnotkun. Í Kaliforníuríki hafa verið þurrkar síðan 2011, sem hefur leitt til skógarelda og skorts á vatni fyrir heimili og landbúnað. Önnur umhverfisvandamál eru eyðing skóga og loftmengun. Bandaríkin eru meðal þeirra landa í heiminum sem losa mest CO2 (koldíoxið).

Donald Trump, fyrrverandi forseti Bandaríkjanna, dró Bandaríkin út úr Parísarsamkomulaginu. Parísarsamkomulagið er samkomulag sem miðar að því að koma í veg fyrir að hitastig jarðar hækki meira en tvær gráður. Joe Biden Bandaríkjaforseti hefur gengið aftur til samninga. Vonin um að markmiðinu verði náð styrkist.

Saga

Frumbyggjar Norður-Ameríku eru upphaflega upprunnir í Evrasíu og settust að í landinu fyrir nokkur þúsund árum. Þar til landið var nýlenda Evrópubúa á 1500, bjuggu frumbyggjar í nokkur hundruð mismunandi ættbálkasamfélögum.

Þegar evrópskir sjómenn undir forystu Kristófers Kólumbusar uppgötvuðu sjóleiðina til Ameríku árið 1492 héldu þeir að þeir væru komnir til Asíu (oft einfaldlega nefnt Indland). Þeir fóru því að kalla frumbyggja 'frumbyggja Ameríku'. Landið var nýlenda Evrópubúa um 1500. Meirihluti frumbyggja dó úr evrópskum sjúkdómum og margir voru hraktir með valdi frá löndum sínum. Evrópubúar fluttu samtímis fólk frá Afríku og notuðu það sem þræla í Ameríku.

Árið 1776 skildu 13 nýlendur við Atlantshafsströndina sig frá Stóra-Bretlandi sem leiddi til stofnunar Bandaríkjanna. Árið 1861 braust út borgarastyrjöld milli norður- og suðurríkjanna. Suðurríkin gáfust upp árið 1865. Fyrir vikið var þrælahald afnumið, þó að kynþáttafordómar og kúgun héldust við. Bæði frumbyggjar og þeir sem eru af afrískum uppruna urðu lengi fyrir harðri kúgun. Þessi saga einkennir einnig Bandaríkin í dag, sem enn hafa 574 viðurkennda frumbyggja ættkvíslir í landinu.

Á áratugunum eftir borgarastyrjöldina jukust völd Bandaríkjanna á alþjóðavettvangi. Bandaríkin voru aðalarkitektinn að stofnun Sameinuðu þjóðanna eftir síðari heimsstyrjöldina og urðu fyrsti fastafulltrúinn í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna árið 1945. Bandaríkin urðu þá voldugasta ríki heims, með Sovétríkin sem eina andstæðinginn, í því sem síðar varð kalda stríðið. Kalda stríðið stóð þar til seint á 1990, þegar Sovétríkin leystust upp og Bandaríkin komu fram sem eina risaveldið í heiminum.

Bandaríkin urðu fyrir meiriháttar hryðjuverkaárás 11. september 2001. Til að bregðast við því lýstu Bandaríkin yfir alþjóðlegu stríði gegn hryðjuverkum og réðust inn í Afganistan og Írak.

Vistfræðileg fótspor

9 9 9 9 8

4,8

jarðarkúlur Bandaríkin

Ef hver einasta manneskja á jörðinni ætti að hafa sömu neyslu og meðalmannfjöldi í Bandaríkin, þá þyrftum við 4,8 jarðar.

Vistfræðileg fótspor

Samfélag og stjórnmál

Bandaríkin eru sambandslýðveldi og samanstanda af 50 ríkjum. Alríkisstjórnvöldin hafa yfirumsjón með utanríkismálum, varnarmálum, borgaralegum réttindum, sköttum, póstþjónustu, seðlabankanum og milliríkjaviðskiptum. Ríkin sjá aðallega um almenna löggjöf. Stjórnarskráin frá 1787 er enn í gildi, með nokkrum breytingum þó. Í Bandaríkjunum er fjölflokkakerfi, þar sem demókratar og repúblikanar eru ráðandi. Í bandaríska þinginu eru tvær deildir; fulltrúadeildin og öldungadeildin. Forsetinn er bæði forsætisráðherra og æðsti yfirmaður hersins, hann getur beitt neitunarvaldi á löggjöf frá þinginu. Dómskerfi landsins er flókið, þar sem hvert hinna 50 ríkja hefur sitt réttarkerfi. Bandaríska þjóðin er mjög fjölbreytt, þar býr mikið af innflytjendum. Hlutfall íbúa af evrópskum uppruna fer minnkandi, en latneski hluti íbúanna eykst stöðugt.

Lífskjör

18

18 / 169

HDI-lífskjör Bandaríkin

Bandaríkin er númer 18 af 169 löndum á lífskjaralista SÞ (HDI) yfir mannlega þróun.

HDI - Lífskjaralisti Sþ

Hagkerfi og viðskipti

Bandaríkin eru leiðandi efnahagsstórveldi í heiminum. Hið fría markaðshagkerfi hefur einkennt efnahag landsins. Lögð er áhersla á einkavæðingu með takmarkaðri aðkomu stjórnvalda. Vegna fjölbreytileika í legu, náttúruauðlindum, loftslagi, samgöngum og samskiptum hafa Bandaríkin fjölbreytta viðskiptasamsetningu með miklum mun á milli ríkja. Þjónustugreinar standa undir stærstum hluta vergrar landsframleiðslu, þar á eftir kemur iðnaður, námuvinnsla og byggingarvinna. Landið er mjög framarlega í rannsóknum og þróun. Utanríkisviðskipti eru mjög mikilvæg fyrir Bandaríkin og undanfarin ár hefur þungamiðja viðskiptanna færst frá Evrópu til Asíu. Bandaríkin hafa verið í framlínunni við stofnun fríverslunarsamtaka eins og WTO og NAFTA. Vegna langra vegalengda á milli staða er í landinu vel þróað samgöngukerfi, í lofti, láði og legi. Fjármálakreppan árið 2008 hafði mikil áhrif á Bandaríkin. Atvinnuleysi jókst töluvert og ríkið hefur þurft að finna leiðir til þess að halda jafnvægi í efnahagsmálum. Þó ástandið fari batnandi bíða Bandaríkjanna ýmsar áskoranir.

Tölfræði

Á þessari síðu er gildi fyrir landið Bandaríkin fyrir allar mælistikur (frá því ári sem síðast barst). Þú getur auðveldlega borið þessi gildi saman við gildi frá öðru ríki. Sjá vísir

Atvinna

Atvinnuleysi

Hlutfall þeirra sem geta unnið en hafa ekki vinnu.

6 10 10 10 10 10 10 10 10 10

0,4

af hverjum 10 sem geta unnið eru atvinnulausir Bandaríkin

Atvinnuleysi

Fátækt

Verg landsframleiðsla (VLF) á mann

Hér hefur landsframleiðslu verið skipt jafnt milli íbúa landanna og leiðrétt fyrir kaupmætti

76 399

VLF á hvern íbúa, sett fram í PPP-dollurum Bandaríkin

Tölfræði um VLF í PPP

Lífskjör

18

18 / 169

HDI-lífskjör Bandaríkin

Bandaríkin er númer 18 af 169 löndum á lífskjaralista SÞ (HDI) yfir mannlega þróun.

HDI - Lífskjaralisti Sþ

Hungur

Hlutfall íbúa sem eru vannærðir

Tölfræði - vannæring

Heilsa

Drykkjarvatn

Hlutfall íbúa sem hafa aðgang að hreinu drykkjarvatni

10 10 10 10 10 10 10 10 10 7

9,7

af hverjum 10 íbúum hafa aðgang að hreinu drykkjarvatni Bandaríkin

Tölfræði um drykkjarvatn

Bóluefni

Hlutfall barna sem eru bólusett fyrir mislingum

10 10 10 10 10 10 10 10 10 1

9,1

af hverjum 10 börnum eru bólusett fyrir mislingum Bandaríkin

Tölfræði um bólusetningar gegn mislingum

Jafnrétti

Kynjamismunun

Kynjamismunun á sviðum heilsu, aðkomu að mikilvægum ákvarðanatökum og atvinnuþátttöku.

2

0,179

GII-vísitala í Bandaríkin

GII - vísitala um kynjamismunun

Loftslag

Vistfræðileg fótspor

9 9 9 9 8

4,8

jarðarkúlur Bandaríkin

Ef hver einasta manneskja á jörðinni ætti að hafa sömu neyslu og meðalmannfjöldi í Bandaríkin, þá þyrftum við 4,8 jarðar.

Vistfræðileg fótspor

CO2-losun

Fjöldi tonna koltvísýrings sem hver íbúi losar

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 0

13,03

fjöldi tonna af koltvísýringi sem hver íbúi losar Bandaríkin

Tölfræði um losun koltvísýrings á íbúa

Mannfjöldi

Íbúar

339 996 563

Fólksfjöldi Bandaríkin

Fólksfjöldi

Fæðingartíðni

Meðalfjöldi barna sem hver kona eignast

10 7

1,7

Fæðingartíðni Bandaríkin

Fæðingartíðni

Barnadauði

Meðalfjöldi barna sem deyja áður en þau ná fimm ára aldri, miðað við hver 1000 fædd börn

1 2 3 4 5 6

6

af hverjum 1000 börnum sem fæðast Bandaríkin

Barnadauði

Menntun

Læsi og skrifleg færni

Hlutfall íbúa, 15 ára og eldri, sem eru læs og skrifandi

Tölfræði um ólæsi

Kort af Bandaríkin