Gínea-Bissá

Landafræði

Gínea-Bissá er lítið land sem að mestu samanstendur af láglendi með mörgum ósum. Hæsti punkturinn er ekki meira en 300 m yfir sjávarmáli. Auk meginlandsins samanstendur Gíneu-Bissá af Bijagós-eyjum. Þrjár stærstu árnar, Corubal, Gêba og Cachéu, mynda stóra árósa áður en þær renna út í Atlantshafið. Á regntímanum flæða árnar yfir bakka sína.

Meðfram ströndinni í vex mangrove skógur og á ströndinni látlaus suðrænum regnskógi. Innri eru skógarsavanna og savanna. Dýralífið er fjölbreytt. Af spendýrum, simpansa og nokkrum öðrum apategundum má nefna fíla, buffala, gasellur, pygmy flóðhesta og hlébarða. Í landinu eru að minnsta kosti 450 fuglategundir.

Stærstu umhverfisvandamálin eru tengd nýtingu náttúruauðlinda. Skógareyðing, eyðing jarðvegs, ofbeit og ofveiði ógna náttúrulegri fjölbreytni. Aðgangur að hreinu drykkjarvatni er mikið heilsufarsvandamál og hefur áhrif á útbreiðslu og smit sjúkdóma.

Saga

Gínea-Bissá var í yfir 800 ár hluti af hinu öfluga Ganaveldi. Eftir fall Gana árið 1230 tók hið jafn valdamikla ríki Malí yfirráð á svæðinu. Á 19. öld var Gínea-Bissá nýlenda Portúgal, eftir langan tíma stríðs og átaka. Portúgal nýtti náttúruauðlindirnar og kúgaði fólkið og andstaðan við nýlenduveldið var mikil.

Árið 1956 var "African Independence Party for Guinea-Bissau and Cape Verde" (PAIGC) stofnaður. PAIGC reyndi að koma á fót friðsamlegri hreyfingu fyrir sjálfstæði, en eftir að verkfallsmótmæli árið 1959 enduðu með blóðsúthellingum breytti hópurinn um stefnu. Árið 1963 gripu hópurinn til vopna og stríð braust út gegn nýlenduveldinu Portúgal. Eftir langt og blóðugt stríð viðurkenndi Portúgal ósigur og landið varð sjálfstætt árið 1974.

Eftir að Gínea-Bissá fékk sjálfstæði var landinu stjórnað af nokkrum einræðisstjórnum, með hernaðarstuðningi frá Sovétríkjunum og Austur-Þýskalandi. Undir lok kalda stríðsins gekk landið í gegnum lýðræðisþróun, með fyrstu frjálsu kosningunum árið 1994. Árið 1998 braust út borgarastyrjöld.

Haldnar voru lýðræðislegar fjölflokkakosningar árið 1999 en það stöðvaði ekki átökin og herinn tók völdin í valdaráni skömmu síðar. Síðan þá hefur stjórn landsins á stundum einkennst af óeirðum, valdaránstilraunum, valdaráni hersins og átökum.

Samfélag og pólitík

Gínea-Bissá er lýðveldi. Forseti er kosinn til fimm ára í senn og má hann endurkjörinn einu sinni. Forseti skipar forsætisráðherra að ráði landsfundar, sem er löggjafarvaldið. Fulltrúar eru kosnir til 4 ára. Það er nýlega sem forseti hefur lokið öllu kjörtímabili sínu.

Innri deilur innan stjórnmálaflokkanna, milli þjóðernishópa og innan hersins leiða oft til mótmæla og óeirða.

Þrátt fyrir stærð sína er Gínea-Bissá land með mörgum mismunandi þjóðernishópum, tungumálum og trúarbrögðum.

Talið er að tæplega tveir af hverjum þremur íbúum búi við algjöra fátækt í Gíneu-Bissá. Barnadauði er hár og landið er með lægstu meðalævilíkur í heiminum. Staða kvenna í samfélaginu er mismunandi eftir þjóðarbrotum. Í sumum hópum hafa konur lágmarksréttindi og eru mjög kúgaðar en í öðrum hópum hafa konur sterkari stöðu í samfélaginu.

Gínea-Bissá gerðist aðili að SÞ 17. september 1974 og er einnig aðili að fjölda sérstofnana SÞ, öðrum alþjóðastofnunum (þar á meðal Alþjóðaviðskiptastofnuninni) og fjölda svæðisbundinna stofnana og samstarfsstofnana eins og Afríkusambandið (AU) og Vestur-Afríku efnahagsbandalag ríkja (ECOWAS).

Efnahagur og viðskipti

Gínea-Bissá hefur takmarkaðar náttúruauðlindir og er mjög háð alþjóðlegri aðstoð. Pólitísk umrót í landinu undanfarin 50 ár hefur mjög stuðlað að því að atvinnulífið er á margan hátt viðkvæmt. Útflutningur á kasjúhnetum er mikilvægasta tekjulind landsins. Það að vera háð þessari einu atvinnugrein gerir efnahag landsins sérstaklega viðkvæmt fyrir verðbreytingum á heimsmarkaði. Önnur tekjuöflun atvinnugreinar eru framleiðsla á kókoshnetum, pálmakjörnum, jarðhnetum og bómull, hrísgrjónum, maís, kassava og sætum kartöflum.

Gínea-Bissá býr yfir ríkum fiskveiðiauðlindum og tekjur af þeim gætu á endanum orðið mikilvægasta tekjulind landsins. Tekjur af sjávarútvegi koma aðallega frá sölu veiðiheimilda til ESB.

Síðan 2000 hefur Gínea-Bissá orðið mikilvæg millistöð fyrir fíkniefnasmygl til Evrópu.

Raunhagvöxtur minnkaði í 3,5% árið 2022, samanborið við 6,4% árið 2021. Þetta var knúið áfram af truflunum á aðfangakeðjunni og minni eftirspurn og efnahagslegum umsvifum, af völdum aðgerða og stefnu í Covid-19 heimsfaraldrinum.