Grænhöfðaeyjar

Landafræði

Grænhöfðaeyjar er lítið land undan Vestur-Afríkuströnd sem samanstendur af 15 eyjum, þar af níu byggðar. Höfuðborgin Praia er staðsett á stærstu eyjunni São Tiago.

Landið er eldfjallaupprunnið og eyjarnar samanstanda af mörgum fjöllum og klettum. Eldfjallið á eyjunni Fogo er virkt og gaus 1995 og 2014, en landið er ekki sérstaklega viðkvæmt fyrir náttúruhamförum. Mjög lítið vex á eyjunum, en þó eru nokkrar grænar vinar, aðallega með bananaræktun. Eyjagarðurinn liggur í framlengingu Sahel-beltisins í Afríku og er tiltölulega oft fyrir þurrka. Það er ekki óeðlilegt að það sé engin rigning í 8-9 mánuði ársins. Á árunum 1968 til 1984 rigndi varla.

Það er bæði land- og vatnsskortur á Grænhöfðaeyjum. Þetta er líka ástæðan fyrir því að svo margir hafa sest að erlendis. Innan við tíu prósent landssvæðisins hentar til landbúnaðar og lélegir landbúnaðarhættir, eins og ofbeit og hlíðarrækt, leiða til jarðvegseyðingar og eyðimerkurmyndunar. Vatnsleysið gerir það að verkum að Grænhöfðaeyjar eru háðir því að kaupa mat erlendis frá.

Saga

Óbyggðu Grænhöfðaeyjar voru uppgötvaðar og nýlendu Portúgalar á 15. öld. Vegna stefnumótandi staðsetningar eyjanna voru þær notaðar sem leiðarstöð fyrir þrælaverslun til Rómönsku Ameríku og Evrópu. Margir þrælanna voru einnig teknir til starfa á eyjunum og í lok 16. aldar voru tæplega 9 af hverjum 10 íbúum afkomendur þræla. Þrælaverslun var bönnuð árið 1876 og ásamt miklum þurrkum leiddi það til efnahagssamdráttar. Margir Grænhöfðaeyjar fluttu til annarra portúgalskra nýlendna vegna matarskorts og erfiðra lífsskilyrða á þessu tímabili. Árið 1951 var stöðu eyjahópsins breytt úr nýlendu í erlend hérað og árið 1961 fengu allir íbúar portúgalskan ríkisborgararétt. Á tímanum fyrir sjálfstæði árið 1975 var hugmyndin um samband Gíneu og Grænhöfðaeyja á lífi, en allar áætlanir voru settar niður þegar ríkisstjórn Gíneu var steypt af stóli árið 1980.

Grænhöfðaeyjar fengu sjálfstæði árið 1975 eftir fall portúgalska einræðisstjórnarinnar. Eftir sjálfstæði höfðu Grænhöfðaeyjar um langt skeið eins flokks kerfi sem stjórnað var af flokknum „Grænhöfðaeyjar African Independence Party“ (PAICV). Þeir fylgdu sósíalískri en raunhæfri stefnu. Mótmæli kirkjunnar og hámenntaðra hópa íbúa leiddu til þess að PAICV gaf upp pólitíska einokun sína árið 1990. Árið eftir gat fólk valið á milli tveggja flokka: PAICV og borgaralega flokksins "Movement for Democracy" (MPD). MPD sigraði í kosningunum árið 1991. Flokkarnir tveir hafa síðan skipst á ríkisstjórnarvaldi í gegnum árin með frjálsum og sanngjörnum kosningum.

Samfélag og pólitík

Landið setti nýja stjórnarskrá árið 1992 sem skilgreinir landið sem þingbundið lýðræði með fjölflokkastjórn og með forseta sem þjóðhöfðingja. Kosningar eru á fimm ára fresti og aðeins er hægt að endurkjöra forsetann einu sinni. Löggjafarvaldið er hjá þjóðþinginu. Landsfundur kýs forsætisráðherra, sem er oddviti ríkisstjórnarinnar og skipar ríkisstjórnina af fulltrúa á landsfundi.

Grænhöfðaeyjar hafa alltaf verið mikilvægur miðstöð fyrir siglingar milli Evrópu, Afríku og Rómönsku Ameríku. Landið varð það fyrsta af fimm portúgölskumælandi löndum Afríku til að innleiða lýðræðislega stjórnarhætti og er talið eitt af stöðugustu löndum svæðisins. Þrátt fyrir efnahagsþróun lifir meira en einn af hverjum fjórum Grænhöfðaeyjum undir fátæktarmörkum þjóðarinnar og mikill munur er á ríkum og fátækum.

Heilbrigðismál hafa lengi verið forgangsmál yfirvalda. Nær allir hafa aðgang að heilbrigðisþjónustu og lífslíkur hafa aukist úr 49 árum árið 1960 í 73,5 ár árið 2021. Í landinu er líka velferðarkerfi sem flestir hafa gott aðgengi að. Stærsta áskorunin er aðgangur að hreinu vatni sem hefur leitt til kólerufaraldurs með reglulegu millibili. Fólksfjölgun er lítil vegna brottflutnings.

Efnahagur og viðskipti

Grænhöfðaeyjar hafa átt góða efnahagsþróun frá sjálfstæði árið 1975. Árið 2008 hættu SÞ að líta á Grænhöfðaeyjar sem þróunarland. En hrjóstrugt landið, þurrkar og skortur á náttúruauðlindum takmarka frekari uppbyggingu. Landið framleiðir lítið. Sú litla verslun sem til er samanstendur af skóm, fötum, fiski og skelfiski. Þar sem framleiðsluskilyrði í landbúnaði og iðnaði eru svo slæm er það ferðaþjónustan sem er burðarás atvinnulífsins. Verslun, samgöngur, ferðaþjónusta og opinber þjónusta eru um það bil þrír fjórðu af vergri landsframleiðslu.

Mikilvægur styrkur er fé sem kappverðir sem búa erlendis senda heim. Stærstu tekjur Grænhöfðaeyja koma enn af aðstoð. Lengi vel var aðstoðin 90% af fjárlögum ríkisins. Landið sem gefur Grænhöfðaeyjum mest fé er Portúgal, en Alþjóðabankinn, ESB, Holland og Bandaríkin leggja einnig sitt af mörkum með fjárhagsaðstoð.

Atvinnuleysi er mikilvægasta áskorunin fyrir landið. Niðursveiflan í ESB í kringum 2014 leiddi til minni viðskipta við ESB-löndin en örvarnar vísa nú aftur upp á við. Vonast er til að uppbygging í ferðaþjónustu geti gert landið minna háð aðstoð og reist eru stór hótel á öllum eyjunum.