Jamaíka

Landafræði

Jamaíka er þriðja stærsta eyjan í Karíbahafi. Landslagið einkennist af fjöllum og hæðóttu landslagi. Í austri rísa hæstu fjallstindarnir yfir 2000 m.a.s.l. Meðfram ströndinni liggur þröng, gróskumikil strandslétta. Margar árnar sem renna niður af fjöllunum búa til nokkra stóra fossa. Vestur- og suðurströndin eru vernduð af kóralrifum sem hafa búið til hvítar sandstrendur.

Loftslagið meðfram ströndinni er hitabeltisheitt og rakt allt árið um kring. Í fjöllunum er loftslag tempraðara með greinilegum mun á milli árstíða. Á haustin geta sterkir vindar af suðaustri skapað stóra, eyðileggjandi storma. Mest af úrkomunni kemur frá október til nóvember.

Jamaíka verður reglulega fyrir jarðskjálftum og miklum hitabeltisstormum. Frá júní til nóvember er algengt að eyjan verði fyrir beint eða fyrir áhrifum af fellibyljasvæðinu. Árið 1988 varð eyjan þungt haldin af fellibylnum Gilbert. Fellibylurinn olli mikilli eyðileggingu og kostaði 45 mannslíf. Stærstu umhverfisáskoranirnar af mannavöldum eru mengun ferskvatns- og sjávarsvæða eyjarinnar. Léleg meðhöndlun á rusli, úrgangi frá iðnaði og námuvinnslu, auk olíuleka hefur leitt til heilsuspillandi mengunar á nokkrum stöðum á eyjunni.

Saga

Jamaíka var byggð um 1000 f.Kr. af arawakmælandi þjóð. Frumbyggjar bjuggu í þorpum undir stjórn höfðingja. Eftir að Spánverjar komu til eyjarinnar árið 1494 var frumbyggjum algjörlega útrýmt. Til að útvega vinnuafl voru nokkur þúsund vestur-afrískir þrælar fluttir til eyjunnar. Þegar Bretar tóku eyjuna á sitt vald árið 1655 flúðu flestir þrælarnir upp í fjöllin til að lifa sem frjálsir bændur. Bretar og Maroons (eins og þrælarnir voru kallaðir á flótta) áttu í nokkrum vopnuðum átökum þar til 1739, þegar Maroons fengu takmarkað sjálfstæði. Bretar fluttu sífellt fleiri þræla til eyjunnar. Þótt evrópskir afkomendur væru aðeins 1 prósent íbúanna, héldu þeir yfirráðum yfir eyjunni til ársins 1938. Allan fjórða og fimmta áratuginn jók lituðu íbúarnir þátttöku sína í stjórnmálum, en eyjan var áfram bæði efnahagslega og pólitískt undir stjórn erlendra (aðallega Breta) og amerísk) fyrirtæki og hagsmuni. Árið 1962 fékk Jamaíka sjálfstæði frá Bretlandi.

Frá sjálfstæði hefur landið einkennst af félagslegri ólgu, útbreiddum glæpum, pólitískum átökum og óstöðugu efnahagslífi. Eftir 1970 var hagkerfið veikt og glæpum fjölgaði hratt. Óstöðugt ástand leiddi til ofbeldisfullra óeirða árið 1980 þar sem yfir 500 manns létu lífið. Vorið 1999 varð mikil uppþot sem tengist hárri skattahækkun á bensín. Ríkisstjórnin lækkaði skattinn aftur eftir 3 daga rán og íkveikju.

Samfélag og pólitík

Jamaíka er þingbundið lýðræðisríki. Landið hefur breska einvaldið sem þjóðhöfðingja, vegna aðildar þess að breska samveldinu. Framkvæmdavaldið er hjá forsætisráðherra og er það skipað af kjörnum landsfundarfulltrúum samkvæmt þingræði. Litið er á landið sem stöðugt lýðræðisríki og prentfrelsi er á pari við lönd í Vestur-Evrópu.

Jamaíka fjárfesti snemma í að koma á velferðarkerfi fyrir alla íbúa sína. Strax árið 1938 voru tekin upp lágmarkslaun og árið 1966 var komið á kerfi ellilífeyris og trygginga. Þrátt fyrir þetta á landið við mikil félagsleg vandamál að etja. Glæpur er útbreitt samfélagslegt vandamál og einkum höfuðborgin Kingston er fyrir miklum áhrifum af eiturlyfja- og gengjaglæpum.

Kúgun kvenna, kynferðisleg áreitni og misnotkun er stórt félagslegt vandamál. Konur eru undir í stjórnmálum og í atvinnulífinu hafa konur að meðaltali mun lægri laun en karlar. Kynferðislegir minnihlutahópar hafa lítil réttindi og hægt er að refsa samkynhneigð með allt að tíu ára fangelsi.

Jamaíka er þekkt fyrir Rastafari-hreyfinguna sem spratt upp sem virkjandi viðbrögð gegn kúgun litaðra íbúa. Þekktasta samskiptaform Rastafari hreyfingarinnar er reggítónlist.

Efnahagur og viðskipti

Frá því á sjöunda áratugnum hefur efnahagur Jamaíka þróast frá því að vera algjörlega háður landbúnaði í að byggja meira á námuiðnaði, ferðaþjónustu og peningum sem Jamaíkabúar sem búa erlendis senda heim. Landbúnaður gegnir enn mikilvægu hlutverki í efnahagslífi landsins, aðallega sykur og bananar.

Frá sjöunda áratugnum hefur Jamaíka orðið leiðandi birgir áls á heimsvísu, með útflutningi á báxíti og súráli. Hagkerfið er mjög viðkvæmt fyrir breytingum á verði útflutningsvara á heimsmarkaði. Jamaíka er líka með stórt óformlegt „svart“ hagkerfi (ólögleg sala og viðskipti sem eru ekki skattlögð). Sumar áætlanir sýna að allt að 40 prósent af vergri landsframleiðslu landsins sé „svart“.

Frá tíunda áratugnum hefur hagvöxtur á Jamaíka verið hægur. Mikil samfélagsleg ólga, skortur á eftirliti stjórnvalda og stórar náttúruhamfarir eru mikilvægustu ástæðurnar fyrir veikum hagvexti. Stór hluti þjóðarinnar býr við fátækt og atvinnuleysi, sérstaklega meðal ungmenna, er mjög mikið. Þetta er talin ein helsta ástæðan fyrir því að landið á í vandræðum með gengjaglæpi og eiturlyf.