Kanada

Landafræði

Kanada er annað stærsta landið í heiminum að flatarmáli á eftir Rússlandi. Landfræði landsins er mjög fjölbreytt en því er skipt upp í sjö svæði sem hafa mjög fjölbreytt landslag og loftslag. Strandlengja Kanada er samtals 96.089 km og er sú lengsta í heimi. Landið skiptist í tíu héruð og þrjú stór sjálfstjórnarsvæði. Landið hefur nokkra fjallagarða: í austri liggja hinir fornu Appalachene fjallagarðar, sem ná yfir til Bandaríkjanna. Til vesturs rís svokölluð Cordilleraen sem samanstendur aðallega af Rocky Mountains og Coastal Mountains. Mikilvægustu árnar eru St.Lawrence áin og Great Lakes í suðri, þar sem hinir frægu Niagara Falls eru staðsettir.

Kanadíski skjöldurinn sem þekur næstum helming af svæði landsins, er talinn vera kjarninn í álfu Norður-Ameríku. Þetta er fjalllent svæði með ám sem eru helstu uppsprettur fyrir vatnsorkuframleiðslu. Skjöldurinn umlykur einnig hinn mikla Hudsonflóa. Í miðvestur Kanada eru stórar hæðóttar sléttur sem eru aðallega notaðar fyrir landbúnað. Túndrur (freðmýri) í norðri og svæði með varanlegan ís mynda norðurheimskautasvæði Kanada. Umhverfisvandamál Kanada hafa lengi verið tengd mengun og súru regni, sem veldur meðal annars skaða á vatnasvæðum.

Nokkur svæði í Kanada eru friðlýst og eru á heimsminjalista UNESCO.

Saga

Talið er að fyrir 35.000 – 12.000 árum síðan hafi fyrstu menn komið til landsins yfir Beringssund landbrúna. Forfeður inúíta dreifðust yfir norðurhluta landsins og vitað er að víkingar heimsóttu norðaustur strönd álfunnar í kringum árið 1000. Englendingar voru fyrstu Evrópumenn sem komu til landsins í könnunarleiðöngrum sínum seint á 15.öld. Fljótlega á eftir komu einnig franskir könnuðir og fyrsta franska nýlendan, Nýja Frakkland, var stofnuð árið 1604. Árið 1755 braust út stríð á milli frönsku og bresku nýlendanna, svokallað sjö ára stríð, sem leiddi til þess að Kanada varð undir stjórn Breta.

Kanada varð fyrir miklum áhrifum við fólksstraum í kjölfar bandaríska frelsisstríðsins og var sökum þess deilt í tvö svæði: mótmælendur í enska, efra Kanada og kaþólikkar í franska, neðra Kanada. Eftir Napóleonsstríðin 1815 hófust víðtækir brottfluttningar frá Evrópu til Kanada. Efra og neðra Kanada urðu vegna uppreisna sameinuð, til að mynda Kanadafylkið 1840 og hlaut sjálfsstjórn og þing. Bresku Norður-Ameríku lögin ákváðu að stofna sambandsríki, sem eru enn hluti héraða í Kanada í dag og urðu þannig fyrsta sjálfstjórnarsvæði Breta árið 1867. Það var ekki fyrr en árið 1949 að öll svæðin höfðu gengið til liðs við ríkið. Kanada gekk til liðs við Þjóðabandalagið 1919 og tók fulla stjórn yfir málefnum sínum 1926. Í Westminster sáttmálanum árið 1931 staðfesti Bretland að breska þingið hefði ekki lengur nein völd í Kanada.

Samfélag og stjórnmál

Kanada hefur þingbundna konungsstjórn og er sambandsríki með lýðræðislegar hefðir sem ná aftur til 1700. Breska konungsveldið er þjóðhöfðingi og hefur fulltrúa í landinu sem er yfirlandstjóri. Æðsta framkvæmdarvaldið liggur hjá forsætisráðherra og ríkisstjórninni. Þingið samanstendur af fulltrúahúsi (e. House of Commons), sem hefur 308 fulltrúa sem hægt er að velja úr og öldungadeild með 105 fulltrúa.

Alþingiskosningar eru alltaf haldnar þann 4.október en ef ríkisstjórnin hefur ekki traust fulltrúahússins getur landstjóri leyst upp Alþingið. Leiðandi flokkur á undanförnum árum hefur verið Íhaldsflokkurinn, með Stephen Harper forsætisráðherra sem leiðtoga þeirra. Helsti andstöðuflokkurinn eru Frjálslyndir. Langvarandi sjálfstæðisbarátta í frönskumælandi héraðinu Quebec leiddi til allsherjaratkvæðagreiðslu í héraðinu árið 1980 og 1995 en svæðið er enn hluti af Kanada. Menningarleg sjálfsmynd frönskumælandi svæðisins kemur sterklega fram í pólitík héraðsins. Hvernig Kanada myndaðist hefur gert það að verkum að héruðin hafa mjög sterka stöðu, með mikið sjálfstæði.

Hagkerfi og viðskipti

Kanada er auðugt land og stórt landsvæðið hefur að geyma miklar náttúruauðlindir. Um 10% af skógum heimsins eru staðsettir í Kanada og landið hefur mjög mikið af steinefna auðlindum, svo sem gull, nikkel, úran og blý. Hefðbundnar og mikilvægar atvinnugreinar hafa verið skógrækt, olíu- og námuvinnsla og veiði en mikilvægi þessara atvinnugreina og hlutdeild þeirra í landsframleiðslu er að minnka. Þjónustugreinar gegna mikilvægu hlutverki á sama hátt og í öðrum iðnvæddum ríkjum.

Kanada hefur nóg af eigin orkuauðlindum, sem er útflutningsvara. Að hluta til vegna framleiðslu ódýrar vatnsorku þá nota Kanadamenn mesta orku í heiminum miðað við fólksfjölda. Í Vestur-Kanada eru stór innlán vegna olíusanda og á sumum svæðum er notast við kjarnorku. Ójöfn dreifing auðlinda í landinu leiðir til pólitískra ágreininga. Sterk viðskiptasambönd við Bandaríkin eru gagnleg fyrir Kanada, að hluta til vegna þess að um 75% af útflutningi landsins fer yfir landamærin í suðri.