Lettland

Landafræði

Lettland er láglendi sléttlendi - meira en helmingur landsins er undir 100 metra hæð yfir sjávarmáli. Í vestri hefur Lettland 50 km langa strandlengju meðfram Eystrasalti, en lengra norður í landinu er Rigaflói. Stærsta áin, Daugava, rennur úr Valdaj í Rússlandi og rennur út í Rigaflóa.

Loftslag í Lettlandi breytist mikið. Í austri er mikill hitamunur milli sumars og vetrar, en nálægt Eystrasalti í vestri er loftslag stöðugra. Sumrin eru hlý og veturnir ekki mjög kaldir. Eystrasaltið skapar einnig mikinn raka og því einnig mikla rigningu.

Iðnaður frá Sovéttímanum og herstöðvar Sovétríkjanna ollu alvarlegri mengun vatns og jarðvegs. Landið vinnur stöðugt að því að bæta gæði neysluvatns, meðhöndlun úrgangs og draga úr loftmengun.

Saga

Núverandi Lettland var búið nokkur árþúsund f.Kr. Auður af rauðum Eystrasaltsströndum skapaði viðskiptatækifæri fyrir Eystrasaltsbúa, kallaðir Aistar. Allt fram á 13. öld var Lettland í dag sjálfstætt, en þýskir krossfarar gengu meðfram Eystrasaltsströndinni og lögðu sig að svæðinu. Árið 1282 var svæðið háð Hansabandalaginu.

Eftir siðaskiptin á 16. öld misstu Þjóðverjar yfirráð yfir Lettlandi. Landið varð fyrst undirlagt Litháen-Pólland og síðan Svíþjóð á meðan Rússar reyndu reglulega að leggja undir sig svæðið. Eftir sigur Rússa í sænsk-rússneska stríðinu varð Svíar að afsala Lettlandi til Rússlands árið 1721. Á sjöunda áratugnum, eftir nokkurra alda hernám, varð til þjóðarhreyfing. Rússar réðust hart á hreyfinguna og bæla niður lettneska íbúa. Þrátt fyrir kúgun einkenndist þetta tímabil að miklu leyti af friði og góðri efnahagsþróun.

Stjórnmálahreyfing sem vildi sjálfstæði vaknaði aftur á 20. öld og krafa um slíkt var sett fram eftir rússnesku byltinguna 1917. Árið 1920 viðurkenndi rússneska heimsveldið kröfuna. Sjálfstæði stóð ekki lengi, því eftir að síðari heimsstyrjöld braust út var Lettland hernumið af Sovétríkjunum á grundvelli árásarleysissáttmála Þýskalands og Sovétríkjanna. Tímabilið undir Sovétríkjunum einkenndist af harðri pólitískri kúgun. Árið 1953 höfðu um 120.000 manns verið fluttir úr landi, fangelsaðir eða drepnir. Stjórnmálasamtökin Popular Front voru stofnuð árið 1988 og árið 1991 varð landið sjálfstætt á ný. Sama ár gerðist Lettland aðili að SÞ og 13 árum síðar urðu þeir einnig aðilar að ESB og NATO.

Samfélag og pólitík

Lettland er lýðræðislegt lýðveldi þar sem forsetinn er þjóðhöfðingi landsins en forsætisráðherrann fer fyrir ríkisstjórninni. Forseti er kosinn til fjögurra ára í senn og getur að hámarki setið í tvö kjörtímabil í röð. Forsætisráðherra og ríkisstjórn þurfa að hljóta samþykki landsfundar. Stjórnmál eftir sjálfstæði Lettlands hafa einkennst af ólgu. Margir stjórnmálaflokkanna snúast um fólk frekar en pólitíska hugmyndafræði, sem skapar átök innan flokkanna. Ríkisstjórnin hefur að mestu verið hernumin af hægri- og miðjuflokkum. Hinar fjölmörgu samsteypustjórnir hafa verið óstöðugar, skammvinnt og orðið fyrir spillingarmáli.

Mannréttindi eru að mestu vernduð af stjórnarskránni og kosningarnar eru taldar frjálsar, sanngjarnar og fulltrúar. Landið hefur verið gagnrýnt af fjölda mannréttindasamtaka fyrir framkomu rússneska minnihlutans. Á Sovéttímanum settust margir Rússar að í Lettlandi og í dag eru um 240.000 manns í Lettlandi Rússar. Réttindi þeirra eru verulega skert, þar á meðal hafa þeir ekki kosningarétt, stofna stjórnmálaflokka eða starfa innan ríkisins. Þeir eru líka taldir ríkisfangslausir, því kröfur Lettlands um ríkisborgararétt hafa nýlega orðið mjög strangar. Konum og LGBTQ meðlimum er einnig mismunað, beitt ofbeldi og áreitt.

Efnahagur og viðskipti

Eftir sjálfstæði frá Sovétríkjunum hafa umskiptin frá kommúnískum áætlunarbúskap yfir í frjálslynda markaðshagkerfið verið erfið. Fram til ársins 1991 var iðnaði og landbúnaði haldið gangandi með ríkisstyrkjum og Lettland var háð sovéskum hráefnum og aðgangi að rússneskum markaði. Bara árið eftir sjálfstæði var iðnaðarframleiðsla minnkað um helming. Landbúnaður varð fyrir miklu áfalli og atvinnuleysi jókst, einkum á landsbyggðinni. Verðmæti peninga lækkaði verulega vegna frjálsrar verðlagningar. Lettland fékk lán frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum (AGS) og neyddist til að skera verulega niður til að koma efnahagsmálum sínum í lag.

Um miðjan tíunda áratuginn jókst framleiðslan og fram að alþjóðlegu fjármálakreppunni sem hófst árið 2007 var mikill hagvöxtur í landinu. Fjármálakreppan setti tímabundið strik í reikninginn og fékk landið kreppulán meðal annars frá AGS og ESB. Árið 2011 tókst ríkisstjórninni að binda enda á lánaáætlunina frá AGS.

Undanfarin ár hefur Lettland verið með einn mesta vaxtarhraða Evrópu sem hefur leitt til hagvaxtar, minna atvinnuleysis og hröðrar nútímavæðingar landsins. Lettland hefur enn sterk efnahagstengsl við Rússland og önnur fyrrverandi Sovétríkin. ESB-ríkin eru mikilvægustu viðskiptalönd Lettlands. Timbur, timburvörur, málmur, vefnaður og fiskveiðar eru meðal mikilvægustu útflutningsvörur landsins. Atvinnulífið er mjög háð fjárfestingum erlendis frá og er því mjög viðkvæmt fyrir sveiflum á alþjóðlegum markaði.