Litháen

Landafræði

Litháen er syðsta og stærsta Eystrasaltslandanna þriggja. Landslagið samanstendur af láglendi og sléttum sem skerast eru af breiðum árdölum. Flestir eru undir 100 m.a.s.l. Hæsti punktur landsins er Aukštasis kalnas í 295 m hæð yfir sjávarmáli. Ströndin í vestri er ein löng sandströnd, en suðurhluti landsins samanstendur af hryggjum og mörgum vötnum.

Í Litháen er hóflegt loftslag við landið. Með ströndinni er talsverð úrkoma og hiti breytilegur en í austanverðu landinu. Innandyra eru kaldir vetur og heit sumur. Stærstu umhverfisáskoranirnar í Litháen eru jarðvegs- og grunnvatnsmengun. Einkum eru olíuvörur og leki efna í kringum herstöðvar landsins orsök umhverfisáskorana.

Saga

Fyrir um 4.000 árum síðan settust Eystrasaltsættbálkar að í kringum suðausturhluta Eystrasaltsins. Fólk sem bjó í Litháen hafði viðskiptatengsl við Miðjarðarhafssvæðið þegar á rómverskum tíma og við Skandinavíu á víkingaöld. Litháen varð sameinað ríki á 13. öld. Á 14. öld var landið evrópskt stórveldi sem náði alla leið frá Eystrasalti til Svartahafs. Litháen var eitt af síðustu löndum Evrópu sem varð kristið, þetta gerðist eftir að þau gengu í samband við Pólland árið 1386.

Á 18. öld féll megnið af Stór-Litháen undir stjórn Rússa. Lítill hluti landsins í átt að Eystrasalti féll undir prússneska (þýska) stjórn. Fram að fyrri heimsstyrjöld óx þjóðernishreyfing meðal litháískra þjóðarbrota og eftir stríðslok 1919 var lýðveldið Litháen stofnað. Eftir seinni heimsstyrjöldina var landið hernumið af Sovétríkjunum. Andstaðan við stjórn Sovétríkjanna var mikil og nokkur hundruð þúsund Litháar voru fangelsaðir, pyntaðir og fluttir til annarra hluta Sovétríkjanna. Litháen hlaut sjálfstæði árið 1991. Frá sjálfstæði hefur Litháen einkennst af pólitískum átökum og hneykslismálum. Landið hefur engu að síður staðið sameinað um að styrkja samstarf sitt við Bandaríkin og Vestur-Evrópu og gagnrýna Rússland.

Samfélag og pólitík

Litháen er lýðveldi þar sem forsetinn og ríkisstjórnin deila völdum. Á meðan forsetinn hefur mikið vald yfir utanríkisstefnu landsins hefur ríkisstjórnin meira vald yfir innanlandsmálum. Með sjálfstæðum stofnunum og frjálsum kosningum er lýðræðið í Litháen sterkt. Engu að síður einkennist stjórnmál af spillingu og átökum.

Frá falli Sovétríkjanna árið 1991 hefur Litháen færst nær Vesturlöndum. Árið 2004 fékk landið aðild að bæði ESB og NATO. Samskiptin við Rússland hafa lengi verið erfið en hafa versnað frá árinu 2014 þegar Rússar innlimuðu Krímskaga í Úkraínu.

Öldrun íbúa og brottflutningur ungs fólks eru stór áskorun fyrir Litháen. Heilbrigðiskerfi ríkisins er því undir miklu álagi þar sem landið græðir minna á sköttum á sama tíma og íbúum sem þarfnast umönnunar fjölgar.

Tjáningarfrelsið er verndað í stjórnarskránni og blaðamenn geta gagnrýnt stjórnvöld refsilaust. Mismunun gegn konum er bönnuð en á sér stað bæði á heimilum og á vinnustað. Þótt mismunun gegn samkynhneigðum sé bönnuð er hjónaband aðeins löglegt milli karls og konu.

Efnahagur og viðskipti

Litháen er eitt þeirra ríkja innan ESB sem hefur mestan efnahagslegan ójöfnuð milli ríkra og fátækra. Yfir 20 prósent íbúanna lifa undir fátæktarmörkum landsmanna. Landið var með mjög vaxandi hagkerfi á 20. áratugnum fram að alþjóðlegu fjármálakreppunni árið 2008. Þá varð efnahagur landsins fyrir miklu höggi. Atvinnuleysi jókst mikið og stór hluti þjóðarinnar tapaði sparnaði sínum og lífeyri.

Litháen tók upp evru sem gjaldmiðil árið 2015 og hefur hagkerfið tekið miklum framförum undanfarin ár. Engu að síður eru sjóðir ESB mikilvægur hluti af fjárlögum þjóðarinnar. Landið hefur skortur á hæfu vinnuafli vegna mikils brottflutnings til annarra ESB landa. Síðan 1990 hefur yfir hálf milljón íbúa yfirgefið landið.

Mikilvægasta atvinnugreinin í Litháen er þjónustugeirinn. Í þessari atvinnugrein starfa flestir, og er meirihluti vergri landsframleiðslu landsins. Aðrar mikilvægar atvinnugreinar eru landbúnaður og iðnaður. Mikilvægustu útflutningsvörur landsins eru vefnaðarvörur, efnavörur og eldsneyti. Mikilvægustu innfluttu vörurnar eru olíu- og gasvörur, vélar og efni.