Óman

Landafræði

Óman er eyðimerkurland með langri, frjósamri strandlengju. Strandlandslagið skiptist á sléttur og brött fjöll sem steypast í sjóinn. Meðfram ströndinni í norðri liggur al-Hajar fjallgarðurinn með hæsta fjalli landsins; Jabal ash-Sham í 3035 m.a.s.l. Eina skógræktarsvæðið er fjallasvæði í suðri. Óman ræður einnig tveimur litlum aðskildum svæðum sem eru aðskilin frá landinu og umlukin af Sameinuðu arabísku furstadæmunum. Loftslagið er subtropical með heitum, þurrum sumrum og mildum vetrum með nokkurri úrkomu. Við ströndina eru sumrin mjög heit og rak.

Stærsta umhverfisáskorunin í Óman er skortur á fersku vatni. 97 prósent alls ferskvatns í landinu er notað til landbúnaðar og kemur vatnið aðallega úr uppistöðulónum undir eyðimörkinni eða afsöltuðum sjó. Vegna mikils steinefnainnihalds í vatninu hefur jarðvegurinn fengið aukið saltinnihald og því orðið minna frjósamt. Annað umhverfisvandamál er olíuleki og mengun strandsvæðanna vegna skipaumferðar um Hormuz-sundið.

Saga

Óman varð múslimskt ríki þegar um miðja 6. öld með imam sem æðsta trúar- og stjórnmálaleiðtoga. Á 15. öld þróaðist landið í mikilvæg viðskiptaþjóð með viðskiptatengsl við Indland og Kína. Eftir langvarandi átök við evrópskar sjómannaþjóðir komst grundvöllur núverandi ríkjandi ættar til valda árið 1749. Nýja ættarveldið flutti höfuðborgina að ströndinni, sem íbúar við landið sættu sig ekki við. Landinu var skipt upp í ríki undir stjórn imams og strandríki undir stjórn sultans.

Strandríkið óx hratt með viðskiptum með afríska þræla, hervald og vináttusamninga við Bretland. Í upphafi 19. aldar náði Ómanska heimsveldið yfir allt norðvestur Indlandshaf. Þegar þrælaverslun var bönnuð um miðja 19. öld hvarf efnahagslegur grundvöllur heimsveldisins og langvarandi stríð hófst á milli landfylkis og veiklaðra strandríkis. Stríðið stóð fram á þriðja áratug síðustu aldar þegar sultaninn (sem ríkti á ströndinni) náði yfirráðum yfir öllu núverandi Óman.

Árið 1965 braust út borgarastyrjöld þegar Dhofar-svæðið í suðurhluta Óman krafðist sjálfstæðis með stuðningi Kína, Sovétríkjanna og suðurhluta Jemen. Stríðið stóð til 1975 þegar uppreisnin var lögð niður með hernaðaraðstoð frá Bretlandi, Jórdaníu og Írak. Eftir borgarastyrjöldina á áttunda áratugnum var sitjandi sultan steypt af stóli. Nýi sultaninn hóf nútímavæðingarferli og opnaði hið lokaða og íhaldssama land fyrir umheiminum.

Samfélag og pólitík

Í dag er Óman sultanríki (eins konar konungsveldi), þar sem allt vald – bæði löggjafarvald og framkvæmdarvald – er safnað í sultan. Sultaninn skipar sjálfur ríkisstjórnina. Landið hefur ekki lýðræði, borgararnir hafa engin raunveruleg tækifæri til að hafa áhrif á stjórnmál og þeir hafa því ekki þing með löggjafarvald. Hins vegar hafa þeir tvö ráðgjafarþing; neðri deild (kjörin af fólkinu) og efri deild (kjörin af sultan), með ráðgjafahlutverki fyrir sultan. Það eru engir stjórnmálaflokkar. Ef Sultan deyr verður arftaki að vera valinn af Said fjölskyldunni innan þriggja daga. Ef það gerist ekki verður varnarmálaráðið að tilnefna þann eftirmann sem Sultaninn sjálfur myndi hafa. Óman er eina landið í heiminum þar sem Ibadi Islam er ríkistrú. Íbadismi er íhaldssöm stefna, sem er frábrugðin bæði súnní- og sjía-íslam.

Í landinu er þróað velferðarkerfi með lífeyri, meðlagi og skattfrjálsum heilbrigðis- og hjúkrunarþjónustu. Þrátt fyrir nútímavæðingarferlið eru stjórnmál og samfélag undir áhrifum frá gömlum hefðum. Samkvæmt lögum eiga konur að hafa sömu laun og karlar, en mismunun í atvinnulífi og í samfélaginu er enn útbreidd. Samkynhneigð er bönnuð og hámarksrefsing er þriggja ára fangelsi.

Efnahagur og viðskipti

Óman hefur notið mikils hagvaxtar síðan á áttunda áratugnum þökk sé uppgötvun olíu og nútímavæðingu samfélagsins. Í dag byggist hagkerfið aðallega á vinnslu og útflutningi á olíu og gasi. Þessi atvinnugrein er um helmingur af vergri landsframleiðslu landsins og rúmlega 70 prósent af heildarútflutningstekjum. Tekjur af olíu og gasi hafa að stórum hluta verið notaðar til að þróa innviði, iðnað og annan iðnað sem getur komið jafnvægi á efnahagslífið þegar olíu- og gasinnstæður eru uppurnar. Til að laða að meiri erlenda fjárfestingu hafa verið stofnuð sérstök efnahagssvæði þar sem erlend fyrirtæki geta fengið allt að 30 ára skattfrelsi.

Landið hefur einnig fjárfest í uppbyggingu landbúnaðar, búfjárræktar og fiskveiða. Á undanförnum árum hefur það orðið mikilvægt pólitískt umræðuefni að gera landið minna háð matvælainnflutningi. Þó að aðeins 0,1 prósent af svæðinu sé ræktanlegt land hefur landbúnaðariðnaðurinn vaxið mjög. Grænmeti og ávextir, einkum döðlur, sem og sjávarfang skipta nokkru máli sem útflutningsvörur. Ferðaþjónusta er önnur vaxandi atvinnugrein sem mun einbeita sér að meira í framtíðinni.