Tsjad

Landafræði

Tsjad er fimmta stærsta land Afríku. Náttúran einkennist af tveimur ólíkum loftslagssvæðum landsins. Í norðurhluta landsins eru stór eyðimerkursvæði og fjöll yfir 3.000 m.a.s.l. Suðurhluti landsins einkennist af savannasvæðum og litlum regnskógum. Tsjad hefur enga strandlengju, en liggur að hinu stóra Tsjadvatni í suðvestri. Að fjöllum undanskildum fellur lítil sem engin úrkoma á norðlægum eyðimerkursvæðum landsins. Á þessum slóðum er dæmigert eyðimerkurloftslag, með heitum dögum og köldum nætur. Á fjöllum er nokkur úrkoma og getur orðið mínusstig í nótt. Í suðurhluta landsins er meiri úrkoma og loftslag suðrænt.

Stærsta umhverfisáskorun landsins er aðgengi að hreinu fersku vatni. Skortur á úrkomu hefur einnig leitt til þess að Tsjad-vatn hefur minnkað með miklum hraða. Önnur umhverfisvandamál tengjast lélegri úrgangsstjórnun sem hefur leitt til mengaðs jarðvegs og vatns. Sú staðreynd að eyðimörkin í grenndinni er að stækka er líka alvarlegt vandamál.

Saga

Lítið er vitað um sögu Chad fyrir 6. öld f.Kr. Á þessum tíma voru eyðimerkursvæðin í dag gróðursælli og meira vatn. Fólk bjó við vatnið og stundaði landbúnað og búfjárrækt.

Á 12. öld, hugsanlega ríkjandi ríki á svæðinu, Kanem, stuðlaði að útbreiðslu íslams í Afríku. Á þeim tíma var svæðið stefnumótandi staður fyrir flutningaleiðir um Sahara eyðimörkina. Á 19. öld byrjaði Frakkland að sýna svæðinu áhuga og eftir að hafa sigrað sterka mótspyrnu á staðnum var núverandi Tsjad hernumið árið 1900.

Innbyrðis var Chad menningarlega og trúarlega skipt milli norðurs og suðurs. Í norðri var meirihluti íbúa múslimar. Í suðri var meirihlutinn kristinn eftir áhrifum frá frönskum og öðrum kristnum nýlendum á svæðinu. Þessi skipting leiddi til borgarastyrjaldar eftir að landið fékk sjálfstæði árið 1960. Stríðið stóð yfir í meira en 30 ár og náði að lokum einnig til Súdan og Líbíu. Þrátt fyrir friðarferlið árið 1990 hafa óeirðirnar haldið áfram með reglulegu millibili. Eftir að hafa stjórnað landinu sem einræðisherra síðan 1990 var Déby forseti myrtur í apríl 2021.

Samfélag og pólitík

Tsjad er lýðveldi með fjölflokkakerfi. Forsetinn hefur mikið vald sem þjóðhöfðingi og æðsti yfirmaður hersins. Forsætisráðherra, sem ber ábyrgð á stjórnarmyndun, er skipaður af forseta.

Landið virkar sem einræði. Eftir að Déby forseti lést tók sonur hans við sem starfandi forseti. Stjórnarskráin hefur verið afnumin, ríkisstjórnin felld og þing rofið. Í grundvallaratriðum þarf að halda kosningar. Stjórnarandstaðan er þögguð niður, fjölmiðlafrelsi er mjög takmarkað og spilling er útbreidd. Bæði stjórnarher og uppreisnarhópar fremja gróft ofbeldi gegn almennum borgurum og tugir þúsunda hafa flúið pólitíska ofbeldið.

Arfleifð nýlendutímans einkennir samfélag nútímans. Andstæðurnar eru miklar á milli hirðingjamúslima í norðri og kristinna bænda í suðri og fólkið er tryggt við fjölskyldu, ættir og þjóðernishóp frekar en ríkið.

Lífskjör eru lág og einkennast af ófullnægjandi heilbrigðisþjónustu, vannæringu og tiltölulega háum barnadauða. Konur hafa slæma stöðu í samfélaginu og eru kúgaðar á fjölskyldu og vinnumarkaði. Umskurður á kynfærum kvenna er oft stundaður. Kynferðislegir minnihlutahópar njóta ekki verndar samkvæmt lögum landsins. Árið 2017 urðu samkynhneigðir ólöglegir og getur verið refsað með fangelsi allt að 2 árum.

Efnahagur og viðskipti

Tsjad fékk lítinn forgang undir frönskum yfirráðum og síðan þá hefur stríð stuðlað að því að hindra efnahagsþróun. Landið fann olíuauðlindir í byrjun 2000, sem leiddi til mikils hagvaxtar. Viðmiðunarreglum Alþjóðabankans um vinnslu olíunnar var ekki fylgt af stjórnvöldum og tekjurnar komust ekki almenningi til góða. Ástandið versnaði árið 2014 þegar alþjóðlegt olíuverð lækkaði. Atvinnuleysi jókst mikið og laun ríkisstarfsmanna lækkuðu. Við hlið olíunnar eru gull og bómull mikilvægar útflutningsvörur. Kína er stærsti viðskiptaaðilinn og hefur gert nokkrar fjárfestingar í landinu.

Vegna óstefnulegrar staðsetningar án strandlengju er landið háð útflutningi landbúnaðar og olíu um nágrannalöndin. Stærstur hluti þjóðarinnar lifir af smábúskap og búfjárrækt fyrir eigin heimili.

Efnahagshorfur í Tsjad eru dökkar. Reglulegir þurrkar koma í veg fyrir þróun í landbúnaði og skortur á menntuðu vinnuafli kemur í veg fyrir nýsköpun. Auk þess hafa víðtæk spilling og viðvarandi ofbeldisátök hindrað erlenda fjárfestingu og ferðaþjónustu. Niðurstaðan er sú að Tsjad er í dag eitt af minnst þróuðu löndum heims.