Fáni

Helstu tölur og staðreyndir

Höfuðborg: Teheran
Þjóðernishópar: Persar 51%, azeriar 24%, gilaki/mazandarani 8%, kúrdar 7%, arabar 3%, lur 2%, balochi 2%, túrkmenar 2%, aðrir 1%
Tungumál: Persneska, tyrkneska, kúrdíska, luri, balochi, arabíska
Trúarbrögð: Síjamúslímar 89%, súnnímúslímar 9%, aðrir/óskilgreint/ekkert 2%
Verg landsframleiðsla á hvern íbúa: 18 075 PPP$

Landafræði

Miðhluti Írans er að mestu fjöll og hálendi. Frjósamt láglendi er við ströndina, við Kaspíahaf og Persaflóa. Loftslag í Íran er mjög breytilegt. Á hálendinu og í fjöllunum er kalt og þar snjóar á veturna, en á láglendinu getur hiti farið upp í 40–50 gráður. Öflugir jarðskjálftar hafa oft riðið yfir landið og skilið eftir sig mikla eyðileggingu. Persaflói er mjög mengaður af olíuúrgangi frá tímum stríðsins þar. Útblástur frá bílum, ásamt mengun frá olíu- og þungaiðnaði, spillir andrúmsloftinu, einkum í borgunum. Teheran, höfuðborg, Írans er á lista yfir menguðustu borgir heims.

Saga

Íran, áður kallað Persía, var fyrr á öldum stærsta og merkilegasta veldi heims. Landinu stýrðu ættarveldi mann fram af manni og það var undir mongólskri stjórn í meira en 300 ár. Óánægja með stefnu Shaens, konungs Írans, og tilraunir hans til að koma á vestrænum þjóðfélagsháttum leiddi til írönsku byltingarinnar árið 1979. Shaen var þvingaður til að yfirgefa landið og Khomeini æðstiklerkur tók við völdum. Í stað einveldisins var komið á íslömsku lýðveldi. Árið 1979 braust hópur stúdenta inn í bandaríska sendiráðið í Teheran og tók þar gísla. Síðan þá hefur samband Írans og Bandaríkjanna verið mjög stirt. Árið 1980 lýsti Írak, undir stjórn Saddams Hussein, yfir stríði við Íran. Átta ára stríðsátök kostuðu um 400 þúsund manns lífið samkvæmt vestrænum heimildum. Eftir dauða Khomeinis árið 1989 hafa írönsk stjórnmál litast af átökum á milli íhaldssamrar klerkastéttar og frjálslyndari afla í landinu.

Vistfræðileg fótspor

Ef hver einasta manneskja á jörðinni ætti að hafa sömu neyslu og meðalmannfjöldi í Íran, þá þyrftum við jarðar.

Vistfræðileg fótspor

Samfélag og stjórnmál

Stjórnarhættir í Íran eru blanda klerkastjórnar og lýðræðis. Hinn andlegi leiðtogi klerkanna er í raun æðsti yfirmaður landsins og getur meðal annars ógilt ákvarðanir sem teknar eru af forsetanum og þinginu. Að auki stjórnar hann réttarkerfinu, fjölmiðlum, lögreglu og hernum. Klerkarnir og leiðtogi þeirra eru ekki kjörnir af íbúum landsins, en forsetinn og þingmenn eru kjörnir til fjögurra ára í senn. Íranska stjórnarskráin er frá 1979 og kveður á um að íslömsk lög, sharía, séu öðrum lögum æðri í samfélaginu. Verndarráðið, sem er skipað sex klerkum tilnefndum af leiðtoganum og sex lögmönnum skipuðum af þinginu, á að hafa eftirlit með að þetta sé virt. Bandarísk stjórnvöld hafa ásakað Írana um að vinna að þróun kjarnavopna. Þeir neita þessum ásökunum og segja að bygging kjarnorkuvers í samstarfi við Rússa sé aðeins í friðsamlegum tilgangi. Málfrelsi og réttur frjálsra félagasamtaka er mjög takmarkaður í Íran og er ríkisstjórnin gagnrýnd fyrir beitingu íslamskra refsinga á borð við aflimun.

Lífskjör

Íran er númer 69 af 169 löndum á lífskjaralista SÞ (HDI) yfir mannlega þróun.

HDI - Lífskjaralisti Sþ

Hagkerfi og viðskipti

Meirihluti útflutnings Írans byggir á olíu og gasi. Lega landsins og olíuauður þess hafa árum saman skapað ýmis vandamál, jafnt innanlands sem og á heimsvísu. Á miðjum áttunda áratug síðustu aldar var olíuiðnaðurinn þjóðnýttur og hefur hann síðan verið stærsta tekjulind landsins. Olíuverð á heimsmarkaði hefur mikil áhrif á efnahag landsins. Aukin áhersla á landbúnað hefur eflt útflutning á landbúnaðarvörum, en landið er enn háð innflutningi á matvöru. Mikill fjárlagahalli og áhrif íslamskra laga á efnahagskerfi landsins hafa komið í veg fyrir að landið nái árangri á alþjóðamarkaði. Bandarísk stjórnvöld hafa beitt Íran viðskiptabanni frá árinu 1995. Ástæður þess eru meðal annars kjarnorkuvæðing landsins og ásakanir um að Íranar styðji líbönsku síjamúslímahreyfinguna Hisbollah. Samskipti Írans við Bandaríkin og Ísrael eru mjög stirð, en það er meðal annars opinber stefna Írans að ríki Gyðinga í Ísrael skuli eytt.

Tölfræði

Á þessari síðu er gildi fyrir landið Íran fyrir allar mælistikur (frá því ári sem síðast barst). Þú getur auðveldlega borið þessi gildi saman við gildi frá öðru ríki. Sjá vísir

Atvinna

Atvinnuleysi

Hlutfall þeirra sem geta unnið en hafa ekki vinnu.

Atvinnuleysi

Fátækt

Verg landsframleiðsla (VLF) á mann

Hér hefur landsframleiðslu verið skipt jafnt milli íbúa landanna og leiðrétt fyrir kaupmætti

Tölfræði um VLF í PPP

Lífskjör

Íran er númer 69 af 169 löndum á lífskjaralista SÞ (HDI) yfir mannlega þróun.

HDI - Lífskjaralisti Sþ

Hungur

Hlutfall íbúa sem eru vannærðir

Tölfræði - vannæring

Heilsa

Drykkjarvatn

Hlutfall íbúa sem hafa aðgang að hreinu drykkjarvatni

Tölfræði um drykkjarvatn

Bóluefni

Hlutfall barna sem eru bólusett fyrir mislingum

Tölfræði um bólusetningar gegn mislingum

Jafnrétti

Kynjamismunun

Kynjamismunun á sviðum heilsu, aðkomu að mikilvægum ákvarðanatökum og atvinnuþátttöku.

GII - vísitala um kynjamismunun

Loftslag

Vistfræðileg fótspor

Ef hver einasta manneskja á jörðinni ætti að hafa sömu neyslu og meðalmannfjöldi í Íran, þá þyrftum við jarðar.

Vistfræðileg fótspor

CO2-losun

Fjöldi tonna koltvísýrings sem hver íbúi losar

Tölfræði um losun koltvísýrings á íbúa

Mannfjöldi

Íbúar

Fólksfjöldi

Fæðingartíðni

Meðalfjöldi barna sem hver kona eignast

Fæðingartíðni

Barnadauði

Meðalfjöldi barna sem deyja áður en þau ná fimm ára aldri, miðað við hver 1000 fædd börn

Barnadauði

Menntun

Læsi og skrifleg færni

Hlutfall íbúa, 15 ára og eldri, sem eru læs og skrifandi

Tölfræði um ólæsi

Kort af Íran