Jórdanía

Landafræði

Jórdanía er með tveggja mílna langa strandlengju til Aqaba-flóa, annars er landið umkringt öðrum löndum. Stórir hlutar landsins samanstanda af þurru hásléttu sem er 700 til 1000 metrar á hæð. Í vestri einkennist landslagið af djúpum dal þar sem áin Jórdan rennur frá norðri til suðurs. Áin rennur í Dauðahafið sem liggur 400 metrum undir sjávarmáli og er lægsti punktur á yfirborði jarðar. Meðfram dalnum að vestanverðu er jarðvegurinn frjósamur og allar stærstu borgirnar eru á þessu svæði. Í norðri og austri er eyðimerkurlandslag. Jórdanía hefur milda vetur og heit, þurr sumur.

Skortur á fersku vatni er stærsta umhverfisvandamál Jórdaníu. Landið tæmir ána Jórdan til að halda uppi landbúnaði, en vegna þess að þessi á er einnig mikilvæg fyrir nágrannalöndin hefur það leitt til pólitískra átaka. Til að koma í veg fyrir að Dauðahafið þorni upp vegna of mikillar framræslu á Jórdan, samþykktu Jórdanía og Ísrael að leggja vatnsleiðslu frá Rauðahafinu árið 2002. Önnur umhverfisáskoranir eru skógareyðing, ofbeit, jarðvegseyðing og eyðimerkurmyndun.

Saga

Jórdanía í dag hefur verið byggð í 8.000 ár. Landsvæðið hefur verið háð nokkrum stórum konungsríkjum og heimsveldum. Assýría, Babýlon og Persía réðu ríkjum þar til um 300 f.Kr. þegar arabíska hirðingjaþjóðin, Nabatear, stofnuðu borgina Petra sem höfuðborg sína. Svæðið var síðan hernumið af Rómaveldi árið 106 og þar til Arabar lögðu það undir sig árið 633.

Tyrkjaveldið tók við árið 1516. Jórdanía var áfram hluti af hinu mikla Tyrkneska heimsveldi þar til Bretland og Frakkland skiptu Miðausturlöndum á milli sín árið 1918, eftir að Tyrkjaveldi hrundi í fyrri heimsstyrjöldinni. Bretar héldu yfirráðum yfir Jórdaníu til ársins 1946, þegar landið varð sjálfstætt konungsríki.

Eftir sjálfstæði hefur landið einkennst af pólitískri ólgu, einræði og átökum. Þegar Ísraelsríki var stofnað árið 1948 fór Jórdanía í stríð við Egyptaland, Sýrland og Írak og hertóku Vesturbakkann og Austur-Jerúsalem. Svæðin voru endurheimt af Ísrael árið 1967 og Jórdanía missti þar með auðug landbúnaðarsvæði og nokkra ferðamannastaði. Strax þar til friðarsamkomulag var undirritað árið 1994 var ástandið spennuþrungið milli Jórdaníu og Ísraels.

Samfélag og pólitík

Jórdanía er stjórnskipulegt konungsríki. Jórdanska Hashemíta konungsfjölskyldan er talin vera afkomendur Múhameðs spámanns, sem veitir þeim lögmæti meðal íbúa. Konungur er þjóðhöfðingi og fer með framkvæmdavaldið með rétt til að velja forsætisráðherra. Sumir aðilar eru kjörnir af fólkinu, en konungssamningar og valdamikil ættir ráða því hver fær hið raunverulega vald. Konungurinn á í góðu sambandi við Vesturlönd á meðan hlutar þjóðarinnar sem eru andsnúnir Ísrael véfengja sambandið við Bandaríkin, sem styðja Ísrael.

Jórdanía hefur stöðugt, vel menntað og þróað samfélag. Landið er með ríkisheilbrigðiskerfi en framboðið er betra í borgum en á landsbyggðinni. Samkvæmt stjórnarskrá ríkir fjölmiðlafrelsi en fjölmiðlar eru undir stjórn ríkisins. Konur eru undir fulltrúa á vinnumarkaði og í stjórnmálum en í samanburði við nágrannalönd þeirra hafa konur sterkari stöðu í samfélaginu. Samkynhneigð er ekki ólögleg, heldur bannorð.

Nokkrar milljónir flóttamanna frá Palestínu, Sýrlandi og Írak hafa leitað skjóls í landinu. Þetta hefur sett mikið álag á innviði landsins. Jórdanía hefur virkan þátt í baráttunni gegn Íslamska ríkinu (IS). Trúarofstæki hafa ekki náð fótfestu í landinu.

Efnahagur og viðskipti

Jórdanía hefur fáar tekjuskapandi náttúruauðlindir og lítinn landbúnað. Áður fyrr hafa átök í nánasta umhverfi dregið úr viðskiptum, ferðaþjónustu, fjárfestingum og valdið miklum straumi flóttamanna. Landið hefur engu að síður náð meiri velmegun en mörg önnur lönd á svæðinu. Þetta er einkum vegna aðstoðar erlendis frá, tekjum frá Jórdaníumönnum sem starfa erlendis og útflutnings á fosfati. Auk þess nýtur Jórdaníu góðs af því að vera miðstöð viðskipta milli Evrópu og Miðausturlanda og á því að hafa vel menntað vinnuafl.

Bygging og mannvirkjagerð, auk vöruflutninga, eru mikilvægar atvinnugreinar og áhersla er lögð á uppbyggingu upplýsingatækniiðnaðar. Jórdanía mun einnig þróa ferðaþjónustuna enn frekar, sem er mikilvæg tekjulind fyrir landið. Flestir ferðamennirnir koma frá öðrum múslimalöndum, meðal annars ferðast margir um Jórdaníu í pílagrímsferð sinni til Mekka.

Jórdanía glímir í dag við mikinn mun á fátækum og ríkum. Í borgunum eru lífskjör almennt nokkru betri en á landsbyggðinni. Mikið atvinnuleysi er í landinu, meðal ungs fólks er það yfir 30 prósent.