Nárú

Landafræði

Nauru er sporöskjulaga kóraleyja í Kyrrahafinu rétt sunnan við miðbaug. Eyjan samanstendur af hásléttu um 60 m.a.s.l., umkringd breiðri strandrönd með skógi og hitabeltisplöntum þar sem flestir íbúar búa. Nauru var upphaflega kóralatol með stóru lóni í miðjunni. Eftir þúsundir ára hefur aðallega fuglasur (fuglaskít) stíflað lónið þannig að í dag lítur það út eins og fjall á miðri eyjunni. Loftslagið á eyjunni er suðrænt rakt og heitt allt árið um kring. Frá nóvember til febrúar blása monsúnvindar oft úr vestri og bera með sér megnið af árlegri úrkomu. Á þessu tímabili geta stórir suðrænir hvirfilbylar átt sér stað.

Eftir yfir hundrað ára námuvinnslu á hásléttunni hefur náttúra fjögurra fimmtu hluta eyjarinnar verið eytt. Í dag er hálendið nánast algert af trjám og plöntum og námuvinnsla hefur einnig eyðilagt líf í sjónum. Nauru er eitt þeirra landa í heiminum sem verða fyrir loftslagsbreytingum í formi sjávarborðshækkunar sem mun valda flóðum og eyðileggingu á láglendi þar sem flestir íbúar búa. Landið hefur einnig mjög takmarkaðar ferskvatnsauðlindir. Ef það er engin úrkoma gæti landið orðið uppiskroppa með drykkjarvatn.

Saga

Nauru var byggð af pólýnesískum og míkrónesískum sjómönnum fyrir að minnsta kosti þremur þúsund árum. Þegar Evrópubúar komu til eyjunnar árið 1778 var íbúum skipt í tólf mismunandi ættir, hver með sinn höfðingja. Vegna þess að Evrópubúar komu með áfengi, skotvopn og sjúkdóma braust út borgarastyrjöld milli ólíkra ættina. Á þeim tíu árum sem stríðið stóð (1878-1888) dó næstum helmingur þjóðarinnar. Árið 1888 var eyjan innlimuð af Þýskalandi sem hóf vinnslu á fosfati.

Í fyrri heimsstyrjöldinni var eyjan hernumin af Ástralíu og eftir stríðið var þeim falið að stjórna eyjunni ásamt Nýja Sjálandi og Stóra-Bretlandi. Japanir hertóku eyjuna í seinni heimsstyrjöldinni og þvinguðu íbúana til vinnu. Eftir stríðið fékk Ástralía umboð SÞ til að stjórna eyjunni og árið 1968 fékk eyjan sjálfstæði undir nafninu Nauru.

Samfélag og pólitík

Nauru er lýðræðislegt lýðveldi þar sem forsetinn er bæði þjóðhöfðingi og yfirmaður ríkisstjórnar. Forsetinn er ákveðinn af þjóðkjörnu þingi. Framkvæmdavaldið í landinu er skipt á milli ríkisstjórnar og sveitarstjórnar undir forystu oddvita. Það eru engir alvöru stjórnmálaflokkar og allar kosningar eru persónukjör. Nauru vinnur náið með Ástralíu sem ber ábyrgð á varnar- og utanríkisstefnu landsins. Frá því að efnahagshrunið varð á tíunda áratugnum hafa stjórnmálin á Nauru verið óstöðug. Stöðug valdabarátta milli ætthöfðingja á eyjunni, sem leiða ættir, mótar pólitík meira en málefni. Mikilvægasta pólitíska málið hefur þó verið óvissan um framtíðartekjur landsins. Án tekna frá námuiðnaði hefur landið fáar aðrar atvinnugreinar til að þróa.

Nauru og Ástralía voru áður harðlega gagnrýnd af SÞ og Amnesty International fyrir að brjóta mannréttindi hælisleitenda sem bjuggu á eyjunni. Gagnrýnin var sú að ekki væri gætt að réttaröryggi, heilbrigðisþjónustu, lífskjörum og lífsgæðum. Ríkisstjórnin hefur einnig verið gagnrýnd fyrir tilraun sína til að setja lög sem takmarka grundvallarréttindi, einkum fjölmiðlafrelsi. Auk þess eru konur undir í stjórnmálum og öðrum leiðandi stöðum.

Grunnvelferðarþjónusta eins og menntun, heilbrigðismál og lífeyrir er öllum borgurum að kostnaðarlausu en þjónusta hefur verið skert í kjölfar efnahagshrunsins í landinu. Það eru því nokkrir félagslegir annmarkar í samfélaginu. Til dæmis er offita og sykursýki mikið vandamál.

Efnahagur og viðskipti

Aðeins fimm prósent af heildarflatarmáli Nauru henta til landbúnaðar og á eyjunni eru engin ferskvatnslind. Landið þarf því að flytja inn nánast allan mat og drykkjarvatn frá útlöndum. Þetta hefur skapað mikinn vöruskiptahalla (þeir flytja inn meira en þeir flytja út). Nauru framleiðir engu að síður kaffi og kopra (þurrkað kókoshnetukjöt) til útflutnings. Aðrir ávextir og grænmeti, þar á meðal kókoshnetur, bananar og ananas, eru ræktaðir til innlendrar neyslu.

Á áttunda áratugnum varð Nauru eitt af velmegunarríkustu löndum heims vegna vinnslu og útflutnings á fosfati. Margra ára léleg efnahagsstjórn og nánast tómar fosfatnámur leiddu hins vegar til djúprar efnahagskreppu á tíunda áratugnum. Til að koma í veg fyrir að landið yrði gjaldþrota, samþykkti Nauru nokkra efnahagssamninga við Ástralíu í byrjun 2000. Nauru samþykkti þá að leyfa flóttamönnum á leið til Ástralíu að vera á eyjunni gegn því að Ástralía greiddi nokkrar milljónir dollara í aðstoð. Í dag eru engir hælisleitendur eftir á eyjunni.

Efnahagur Nauru hefur náð sér nokkuð á strik eftir verstu kreppuárin á tíunda áratugnum. Landið hefur innleitt nokkrar stórar efnahagslegar breytingar og vinnur náið með öðrum löndum og Alþjóðagjaldeyrissjóðnum (AGS) til að bæta hagkerfið. Eftir nýjar rannsóknir á hálendinu komu í ljós aðrar tegundir fosfats sem hægt var að flytja út. Nýju útflutningstekjurnar, áströlsk aðstoð og sala veiðileyfa til annarra landa hafa leitt til hagvaxtar undanfarin ár. Landið er enn íþyngt af miklum erlendum skuldum, en ný efnahagsstefna gefur von um framtíðina.