Tonga

Landafræði

Tonga samanstendur af meira en 160 eyjum, en aðeins 36 af eyjunum hafa fasta byggð. Í vestri einkennist landið af háum og bröttum eldfjallaeyjum en í austri eru lægri kóraleyjar. Stærsta eyjan, Tongatapu, er láglend kóraleyja þar sem hitabeltisregnskógur þekur þau svæði sem ekki eru notuð til landbúnaðar. Meðfram ströndunum eru hvítar sandstrendur og kóralrif. Loftslagið er hitabeltisheitt og rakt allt árið um kring. Mest er úrkoman á milli janúar og mars, en tímabilið maí til september er þurrast.

Tonga er mjög viðkvæmt fyrir eldgosum og stórum hitabeltisstormum. Í síðasta lagi árið 2022 varð gífurlegt eldgos og í kjölfarið komu nokkrar flóðbylgjur (tsunami) sem leiddu til stórskemmda meðal annars á vatnsveitu, rafmagni og fjarskiptaleiðum í landinu. Sprengingin frá eldfjallinu er talin vera sú öflugasta sem við mennirnir höfum upplifað og hljóðbylgjan fór þrisvar sinnum hring um jörðina.

Stærstu umhverfisáskoranirnar tengjast eyðingu skóga og fellingu regnskóga. Eyðing skóga stuðlar að aukinni jarðvegseyðingu og að jarðvegurinn skolast í sjóinn. Þess vegna er hækkun sjávarborðs einnig umhverfisáskorun. Hinn skolaði jarðvegur, ásamt úrgangi frá landbúnaði og iðnaði, ógnar og mengar hafið, grunnvatn, strendur og kóralrif.

Saga

Talið er að Tonga hafi verið byggð um árið 1000 f.Kr. Á 9. öld hófst tímabil tongverskrar útþenslustefnu og fram á 17. öld stjórnaði tongverska ættin „t'ui Tonga“ flestum eyjum svæðisins. Ættveldið tók þátt í víðtækum viðskiptum, menningarskiptum og hernaði. Þegar það er stærst var ríkið yfir 3 milljón ferkílómetra hafsvæði sem teygði sig yfir vestur- og miðhluta Pólýnesíu, auk hluta Melanesíu og Míkrónesíu. Til samanburðar er Skandinavía innan við 1 milljón ferkílómetrar að stærð. Handan við 17. öld var ríkið leyst upp vegna pólitískra átaka og borgarastyrjaldar.

Árið 1616 kom hollenskt skip til eyjanna, sem fyrsta evrópska skipið. Handan 18. aldar voru eyjarnar reglulega heimsóttar af evrópskum sjómönnum og þegar James Cook skipstjóri heimsótti eyjaríkið árið 1773 var honum tekið svo vel að hann nefndi eyjarnar „vinaeyjarnar“. Árið 1905 varð Tonga breskt verndarríki (sem þýðir að Tonga afsalaði hluta af fullveldi sínu til Stóra-Bretlands), eftir að hafa gert vináttusamning. Árið 1970 var samningnum afturkallað og Tonga varð sjálfstætt konungsríki. Landið hélst algjört konungsríki til ársins 2005, þegar lýðræðisumbótum var hrint í framkvæmd.

Samfélag og pólitík

Tonga er stjórnarskrárbundið konungsríki þar sem konungur er þjóðhöfðingi og æðsti yfirmaður hersins. Tonganski konungurinn hefur tiltölulega mikið vald og getur beitt neitunarvaldi gegn lagafrumvörpum og leyst upp þing. Framkvæmdavaldið er hjá ríkisstjórn undir forsæti forsætisráðherra og löggjafarvaldið er hjá þinginu. Ríkisstjórnin ber ábyrgð gagnvart þinginu.

Samfélagið í Tongan einkennist af fjölskyldu- og ættartengslum og er gert ráð fyrir að borgarar leiti til stórfjölskyldunnar til að fá stuðning og félagslegan ávinning. Heilbrigðiskerfið er vel þróað og ókeypis fyrir íbúa. Tonga er hins vegar eitt þeirra landa í heiminum þar sem hlutfall offitu er mest og er gert ráð fyrir að þrjú af hverjum fjórum dauðsföllum megi tengja við offitu. Mikil neysla á innfluttum matvælum með mikilli fitu og gosdrykkjum eru nokkrar helstu ástæður vandans.

Samfélagið er undir sterkum áhrifum frá gömlum trúarlegum (kristnum) hefðum, lögum og reglum sem gera það að verkum að konur hafa lága stöðu í samfélaginu. Konur geta ekki erft land, og eru vantar á vinnumarkaði og í stjórnmálum. Mismunun á grundvelli kynhneigðar er algeng og samkynhneigð getur varðað tíu ára fangelsi.

Efnahagur og viðskipti

Frá því á tíunda áratugnum hefur Tonga glímt við mikla verðbólgu, mikið atvinnuleysi og mismunandi framleiðslu í landbúnaði. Landið hefur slæmar horfur á hagvexti þar sem eyjarnar eru tiltölulega einangraðar frá umheiminum og hafa litlar náttúruauðlindir. Hagkerfið er algjörlega háð alþjóðlegri aðstoð frá Nýja Sjálandi, Ástralíu, ESB og Kína. Peningar sem Tongverjar senda heim til útlanda eru önnur mikilvæg tekjulind fyrir landið. Þar sem Tonga flytur inn mikið af matvælum, olíu og neysluvörum er innflutningur þess meira en fimmfaldur útflutningur.

Yfir 20 prósent íbúa Tonga lifa undir fátæktarmörkum. Meirihluti íbúanna lifir af landbúnaði og fiskveiðum, aðallega til eigin neyslu. Mikilvægustu landbúnaðarafurðirnar eru kókoshnetur, grasker, vanilla, tómatar, kaffi og bananar. Allt land er í eigu konungs og er stjórnað af aðalsfjölskyldum landsins.

Þjónustugeirinn (þar á meðal ferðaþjónusta) er stærsta atvinnugreinin og er um 60 prósent af vergri landsframleiðslu. Ríkið leggur mikið upp úr því að þróa ferðaþjónustuna enn frekar með uppbyggingu innviða og gera ráðstafanir fyrir erlend fyrirtæki. Iðnaður framleiðir aðallega landbúnaðarvörur, handverksvörur og húsgögn.