Úrúgvæ

Landafræði

Úrúgvæ er eitt minnsta land Suður-Ameríku. Landsvæðið myndar skiptinguna milli hálendis Brasilíu og argentínsku sléttanna. Við landamærin að Brasilíu rísa tveir hryggir sem liggja inn í landið í suðausturátt. Að sunnan eru hæðirnar skipt út fyrir sléttur. Um það bil 85 prósent af landinu eru þakin grassteppum, sem eru að mestu notuð til beitar. Río Negro er mikilvægasta fljót Úrúgvæ. Hann skiptir landinu í sundur og myndar nokkur mjó vötn. Río Negro rennur í Úrúgvæfljót, sem myndar náttúruleg landamæri við Argentínu. Meðfram ánum eru mjó skógarbelti.

Úrúgvæ er staðsett á subtropical loftslagssvæðinu og hefur fjórar árstíðir. Það er hlýjast frá desember til febrúar og frá júní til ágúst er vetur. Þá getur hitinn farið niður í núllið en snjólaust er á landinu.

Sumar af umhverfisáskorunum Úrúgvæ eru jarðvegseyðing, tap á náttúrulegum fjölbreytileika, léleg meðhöndlun iðnaðarúrgangs og heimilisúrgangs. Loftmengun frá iðnaði er stórt vandamál, sérstaklega í þéttbýli. Árið 2006 byggði Úrúgvæ kvoðaverksmiðju við ána Úrúgvæ. Þetta leiddi til mikilla mótmæla frá argentínskum umhverfisverndarsinnum og fór málið fyrir Alþjóðadómstólinn. Árið 2010 komst hún að þeirri niðurstöðu að starfsemin gæti haldið áfram vegna þess að hún brjóti ekki í bága við umhverfiskröfur.

Saga

Talið er að svæðið sem er í dag Úrúgvæ hafi verið strjálbýlt af Charrúa og Guarani hirðingjum, löngu áður en Spánverjar komu til 1516. Vegna þess að Úrúgvæ átti engar gullinnstæður, var það nýlenda seint í samanburði við önnur Suður-Ameríkulönd. Undir lok 17. aldar stofnuðu Portúgal og Spánn hins vegar nýlendur á svæðinu. Löndin börðust um réttinn til Úrúgvæ til 1776. Þá varð allt landið spænsk nýlenda. Indíánar voru nánast útrýmt og nokkur konungsríki áttu allt landið. Napóleonsstyrjöldin snemma á 19. öld veiktu Spán og nýlendan hrundi.

Portúgal tók við völdum og árið 1817 varð Úrúgvæ hluti af Brasilíu. Fimm árum síðar varð Brasilía sjálfstæð frá Portúgal og með hjálp Stóra-Bretlands öðlaðist Úrúgvæ sjálfstæði árið 1828. Frjálslyndur flokkur og íhaldssamur flokkur voru stofnaður á þriðja áratug síðustu aldar. Ofbeldisfull átök milli þessara aðila settu svip sinn á það sem eftir var aldarinnar. Árið 1903 var hinn frjálslyndi José Battle y Ordóñez kjörinn forseti og róast átökin. Ordóñez lagði grunninn að nútíma lýðræði og velferðarríki sem var einstakt í Rómönsku Ameríku.

Á fimmta áratugnum varð Úrúgvæ fyrir barðinu á efnahagsvandræðum sem leiddu til nýrrar félagslegrar ólgu. Árið 1973 tók herinn við völdum. Pyntingar, morð og fangelsun stjórnarandstæðinga einkenndu áttunda áratuginn. Þar sem herforingjastjórnin gat ekki stöðvað efnahagshrunið afsalaði hún sér völdum í auknum mæli á níunda áratugnum. Árið 1985 var borgaralegur forseti kjörinn og samfélagið varð sífellt frjálsara.

Samfélag og pólitík

Úrúgvæ er lýðveldi. Forsetinn er bæði þjóðhöfðingi og ríkisstjórnarleiðtogi og velur sjálfur ríkisstjórnina. Sami maður getur ekki verið forseti tvö kjörtímabil í röð. Úrúgvæ er eitt lýðræðislegasta ríki Suður-Ameríku. Allar stjórnarskrárbreytingar skulu samþykktar í þjóðaratkvæðagreiðslu. Hægri flokkarnir tveir Blancos og Colorados hafa verið ráðandi í stjórnmálum síðan á 19. öld. Upp úr 2000 fengu aðrir stjórnmálaflokkar einnig meira fylgi og vinstri flokkur hefur einnig verið í ríkisstjórn.

Menntunarstig í Úrúgvæ er mjög hátt miðað við önnur Suður-Ameríkulönd. Öll menntun er ókeypis, einnig á háskólastigi, og stór hluti allra ungmenna stundar nám. Lífskjör eru tiltölulega há og hlutfall fátækra er lágt miðað við annars staðar í álfunni. Árið 2012 lögleiddi Úrúgvæ fóstureyðingar og hjónabönd samkynhneigðra og þótt landið sé jafnara en aðrir á svæðinu er bæði konum og öðrum minnihlutahópum mismunað. Árið 2013 varð Úrúgvæ fyrsta landið í heiminum til að lögleiða marijúana.

Efnahagur og viðskipti

Efnahagur Úrúgvæ einkennist af landbúnaði og útflutningi á landbúnaðarvörum. Nautgriparækt og sauðfjárrækt eru allsráðandi í landbúnaði og hefur landið lengi flutt út kjöt, ull og leður. Á undanförnum árum hafa sojabaunir einnig orðið mikilvæg útflutningsvara. Háð útflutningstekna af fáum landbúnaðarvörum gerir hagkerfið viðkvæmt fyrir sveiflum á heimsmarkaði. Þess vegna er Úrúgvæ að reyna að þróa aðrar atvinnugreinar, svo sem ferðaþjónustu og fjármálaþjónustu.

Höfuðborgin Montevideo hefur lengi verið ein mikilvægasta fjármálamiðstöð Suður-Ameríku. Landið hefur orð á sér fyrir að vera skattaskjól, en eftir gagnrýni utan frá hefur orðið meira gagnsæi um bankakerfið. Lífskjör í Úrúgvæ eru hærri en í mörgum öðrum löndum Suður-Ameríku. Hlutfall þjóðarinnar sem býr við fátækt er lágt og í landinu er vel virkt velferðarkerfi.