Venesúela

Landafræði

Venesúela er lýðveldi í norðurhluta Suður-Ameríku. Landinu er oft skipt í fjóra hluta: frjósama láglendið í kringum Maracaibovatn í norðvestri, Andesfjöllin og Andeshálendið í vestri, graslendi í landinu og Gvæjanahálendið í suðaustri. Sléttusvæðið í austurhlutanum er hagnýtt og er þriðjungur af flatarmáli landsins. Gvæjanahálendið í suðausturhlutanum þekur helming landsins og samanstendur af savanna og regnskógi. Í norðri hefur Venesúela langa strandlengju til Karíbahafs.

Venesúela hefur nálægt 300 eyjum og yfir þúsund ár. Í landinu er einnig hæsti foss heims, Englefallet, sem er yfir 979 metrar á hæð. Stærstur hluti Venesúela hefur hitabeltisloftslag. Hiti á landinu er breytilegur eftir miklum hæðarmun. Regntímabilið frá apríl til nóvember er nefnt vetur en þurrkatímabilið frá desember til apríl er kallað sumar. Regntímabilið einkennist af flóðum og stærri skriðuföll geta einnig fallið. Venesúela verður einnig reglulega fyrir jarðskjálftum.

Stór hluti af olíu landsins er fenginn úr grunnu Maracaibo vatninu. Þó að vatnið sé oft kallað stærsta stöðuvatn álfunnar er það í raun brak í sjónum. Maracaibo-vatnið verður sífellt meira mengað af olíuleka.

Saga

Svæðið sem er Venesúela í dag er talið hafa verið búið í nærri 15.000 ár. Venesúela var byggð af frumbyggjum þegar Spánverjar komu á svæðið árið 1498, en stórir hlutar íbúanna dóu út vegna mótstöðu gegn nýlenduherrunum og nýjum, evrópskum sjúkdómum. Spánn nýlendu svæðið og réði landinu frá 1567 til 1821. Þá vann byltingarhetjan Simón Bolívar tíu ára sjálfstæðisstríð. Hann reyndi að koma saman Stór-Kólumbíu, sambandsríki milli Venesúela og nágrannalanda, en það hrundi árið 1830 og Venesúela varð sjálfstætt lýðveldi. Næstu hundrað árin voru óstöðug, með stöðugum breytingum á höfðingjum.

Fyrst árið 1959 fékk landið lýðræðislega kjörna ríkisstjórn. Til að skapa stöðugleika og lýðræði völdu tveir stærstu flokkarnir að skiptast á völdum. Á þessu tímabili náði Venesúela hæstu lífskjörum í Rómönsku Ameríku, þar til olíutekjur drógust saman á níunda áratugnum. Á sama tíma jukust bæði íbúar og erlendar skuldir og munurinn á ríkum og fátækum varð meiri.

Landið átti í erfiðleikum með valdaránstilraunir frá níunda áratugnum þar til Hugo Chávez var kjörinn forseti árið 1998. Hann notaði olíupeningana í sósíalískt félagslegt verkefni. Fólki var lyft upp úr fátækt og efnahagslegur ójöfnuður minnkaði til muna. Hugo Chávez gegndi forsetaembættinu til dauðadags árið 2013. Varaforsetinn, Nicolás Maduro, varð síðan forseti og er enn við völd.

Samfélag og pólitík

Venesúela er sambandslýðveldi þar sem forsetinn er þjóðhöfðingi, yfirmaður ríkisstjórnar og æðsti yfirmaður hersins. Forseti er kosinn til sex ára í senn og getur setið í ótakmarkaðan fjölda kjörtímabila. Tvisvar sinnum hefur forsetaembættið í Venesúela endurskrifað stjórnarskrána þannig að meira vald safnast til forsetans, auk þess að svipta stjórnarandstöðunni völd. Í reynd hvílir bæði framkvæmdarvald, löggjafarvald og dómsvald undir flokki forsetans.

Stjórnmál eru mjög póluð og stjórnarandstaðan í landinu hefur sniðgengið nokkrar kosningar og haldið því fram að kosningunum hafi verið hagrætt. Yfirvöld taka hart á pólitískum ágreiningi og nokkrum stjórnarandstöðupólitíkusum hefur verið refsað í formi fangelsis og útlegðar. Dómstólar landsins styðja stjórnvöld og réttarvissa borgaranna er slæm. Á sama tíma er Venesúela með einna hæstu tíðni morða í heiminum og spilling ríkir í hernum.

Árið 2018 greindu Sameinuðu þjóðirnar frá því að síðan 2015 hafi meira en 500 manns verið drepnir af öryggissveitum og yfir 3 milljónir manna hafa flúið, vegna ofbeldis, mikilla verðhækkana og matarskorts. Á þessu tímabili jókst hlutfall fátæktar úr 30 í 90 prósent.

Efnahagur og viðskipti

Venesúela hefur verið í djúpri efnahags- og stjórnmálakreppu í nokkur ár. Kreppan versnaði eftir að Bandaríkin innleiddu refsiaðgerðir gegn iðnaði landsins árið 2018.

Venesúela hefur meiri olíu en nokkurt annað land í heiminum, auk mikilla kola, gulls og annarra náttúruauðlinda. Samt búa margir við fátækt. Áður en olíuverð lækkaði var olía 95 prósent af útflutningstekjum, helming tekna ríkisins og fjórðungur af hagkerfi landsins (VLF). Olíufíkn gerði Venesúela viðkvæmt fyrir sveiflum í olíuverði.

Undir Chávez var hagkerfið að mestu þjóðnýtt. Ríkið varð eigandi olíugeirans, landbúnaðar, banka, námuvinnslu, fjarskipta, rafmagns, samgangna og ferðaþjónustu. Eftir mikla lækkun á olíuverði árið 2014 versnaði efnahagur Venesúela verulega. Afleiðingarnar voru óðaverðbólga (miklar verðhækkanir) og vöruskortur eins og matvæli, rafmagn og lyf. Efnahags- og stjórnmálakreppan hefur leitt til þess að meira en sex milljónir manna hafa flúið land.