Írak

Síðast uppfært: 14.04.2015

Írak er staðsett í Miðausturlöndum, Vestur-Asíu. Á þessari síðu finnur þú allt sem þú ættir að vita um landið. Vissir þú að fyrsta ritformið birtist í Mesópótamíu (nútíma Írak) fyrir tæpum 5500 árum? Þú getur lesið meira um Íraksstríðið frá 2003 hér.

Fáni

Efnisyfirlit

Helstu tölur og staðreyndir

Höfuðborg:	Bagdad
Þjóðernishópar:	Arabar 75%-80%, kúrdar 15%-20%, aðrir/óskilgreint 5%
Túngumál:	Arabíska, kúrdíska, assyríska, armenska
Trúarbrögð:	Síjamúslímar 60%-65%, súnnímúslímar 32%-37%, aðrir/óskilgreint/ekkert 3%
Verg landsframleiðsla á hvern íbúa:	10 862 PPP$

Landafræði

Svæðið sem nú heitir Írak var áður kallað Mesópótamía – landið milli ánna. Tvær helstu fljótin, Efratfljót og Tígris, renna í gegnum landið. Árslétturnar eru frjósamar og meirihluti íraskra íbúa býr á þessu svæði. Í norðaustri liggur fjalllendið sem kallast Zagrosfjöll. Fjallalandslagið nær yfir 3000 metra hæð og olía Íraks er einnig staðsett hér. Meira en helmingur suðausturlands landsins samanstendur af eyðimörk. Írak hefur stutta strandlengju, um 20 km, við Persaflóa.

Loftslagið er þurrt. Þurrkar á sumrin og lítil rigning á veturna eru dæmigerðir. Í fjalllendinu norðaustur á landinu getur verið snjór á veturna en annars er meðalhitinn 35 gráður um mitt sumar.

Vatnsskortur er stórt vandamál í Írak. Yfirvöld hafa reynt að leysa þetta með því að stífla upp svæði en það hefur leitt til þess að mýrar og smærri ár hafa þurrkað upp. Tjónið af völdum þessa hefur valdið skorti á drykkjarvatni, útrýmingu dýrategunda, seltu jarðvegs, veðrun og eyðimerkurmyndun.

Saga

Meira en 5000 árum fyrir okkar tíma hefur Írak verið kjarnasvæði fyrstu siðmenningar sögunnar og fjölda heimsvelda, svo sem Súmer, Babýlon og Assýríu. Árið 1258 var landið hernumið og eyðilagt af Mongólum og frá 1534 var það háð Tyrkjaveldi. Írak sem ríki var aðeins stofnað þegar Bretar náðu yfirráðum yfir svæðinu eftir fyrri heimsstyrjöldina. Landið varð til með sameiningu þriggja héraða Tyrkjaveldis - Basra (sjíta), Bagdad (súnníta) og Mosul (kúrda). Írak varð ekki sjálfstætt fyrr en 1932.

Þar til arabíski þjóðernissinnaði Ba'ath-flokkurinn tók við völdum árið 1968 gekk landið í gegnum ólgusamt tímabil. Árið 1979 tók Saddam Hussein við forystu Baath-flokksins og leiddi landið í stríð gegn Íran á tímabilinu 1980-1988. Árið 1990 reyndu Írakar að innlima Kúveit en voru eltir til baka af hernaðaraðgerðum undir forystu Bandaríkjanna. Fyrir vikið öðlaðist minnihluti Kúrda í Norður-Írak umtalsverða sjálfstjórn eftir að hafa mátt þola mikla kúgun árin á undan.

Lestu um átökin í Kúrdistan hér

Árið 2003 var stjórn Saddams Hussein steypt af stóli vegna innrásar undir forystu Bandaríkjanna í landið. Þessari innrás var lýst af SÞ og aðalframkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna sem broti á sáttmála Sameinuðu þjóðanna og broti á alþjóðalögum og leiddi til uppreisnar gegn bandaríska hernámsliðinu og nýju stjórninni. Súnní-múslimar voru jaðarsettir af hinni nýju stjórn sjía, sem stuðlaði að endurvakningu súnní-íslamskrar öfgastefnu og stofnun Íslamska ríkisins (ISIS) árið 2014.

Lestu um Íraksstríðið hér

Lestu um Íslamska ríkið (IS) og átökin hér

Vistfræðileg fótspor

1,1

jarðarkúlur Írak

Ef hver einasta manneskja á jörðinni ætti að hafa sömu neyslu og meðalmannfjöldi í Írak, þá þyrftum við 1,1 jarðar.

Vistfræðileg fótspor

Samfélag og stjórnmál

Írak er þingbundið lýðveldi með bæði forseta og forsætisráðherra. Forsetinn er kosinn beint af fólkinu en forsætisráðherrann er skipaður af forsetanum. Löggjafarþingið, sem kallast Majlis al-Nuwwab, er kosið á fjögurra ára fresti.

Í byrjun árs 2005 voru haldnar fyrstu frjálsu kosningarnar í 50 ár í Írak. Sjíta- og Kúrdaflokkarnir fengu meirihluta atkvæða. Súnní-múslimar, sem áður höfðu öll völdin, misstu mikið af pólitískum áhrifum sínum. Þrátt fyrir að nýjar ríkisstjórnir hafi verið settar á laggirnar hefur landið einkennst af stríði og hryðjuverkum. Frá árinu 2014 hefur stór hluti stjórnmálanna einkennst af baráttunni gegn ISIS.

Fyrir stríðið gegn Íran árið 1980 hafði Írak eitt besta velferðarkerfi Miðausturlanda. Innrás Íraka í Kúveit leiddi til alþjóðlegra refsiaðgerða gegn landinu sem bitnuðu harkalega á íbúum. Vegna stríðs og óeirða síðan 2003 eru lífskjör í dag erfið.

Á undanförnum árum hefur fólki á flótta í Írak fjölgað. Af þeim þremur milljónum Íraka sem hafa flúið frá árinu 2014 er rúmlega milljón manna enn á flótta innan landsins, samkvæmt Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna (UNHCR, 2024).

Írak var eitt af stofnlöndum SÞ árið 1945 og landið er einnig aðili að fjölda sérstofnana Sameinuðu þjóðanna og annarra alþjóðastofnana.

Lífskjör

113 / 169

HDI-lífskjör Írak

Írak er númer 113 af 169 löndum á lífskjaralista SÞ (HDI) yfir mannlega þróun.

HDI - Lífskjaralisti Sþ

Hagkerfi og viðskipti

Írak er auðlindaríkt land. Talið er að þeir hafi næststærstu olíu- og gaslindir heims (á eftir Bandaríkjunum) - og eru því mjög mikilvægar hernaðarlega.

Írak var jafnan landbúnaðarsamfélag en í dag er það háð innflutningi á matvælum. Frá 1950 hefur efnahagur landsins aðallega einkennst af olíugeiranum, sem jafnan hefur verið 95 prósent af útflutningshagnaði. Öll ár stríðs og efnahagslegra refsiaðgerða hafa dregið verulega úr efnahagsumsvifum Íraks á undanförnum árum. Beinar árásir á og eyðilegging olíuleiðslna og innviða hafa sett landið langt aftur í tímann. Írak hefur stofnað til mikilla erlendra skulda.

Tölfræði

Á þessari síðu er gildi fyrir landið Írak fyrir allar mælistikur (frá því ári sem síðast barst). Þú getur auðveldlega borið þessi gildi saman við gildi frá öðru ríki. Sjá vísir